As flores do inverno chegaron no outono

En Brumoso, as flores do inverno foron este ano temprás: fluriron en outono. Candiolos como os de antes, algo de neve que se conserva desde a semana pasada gracias a intensa xeada que, noutros sitios, aparece fachendosa, querendo facerse pasar por verdadeira neve. Con todo, non hai que preocuparse. Dicían que o inverno non o como o lobo (ou era a terra?), pero a primavera xa está ás portas, xa se quere asomar pola buraca.

A imaxinación delinque

Seica foi Buñuel quen dixo que a imaxinación non delinque. Cuestionable, como todo. Habería que dicir máis do que fai ou non fai a imaxinación. Do que cabe agardar dela. Pode servir para atopar solución aos problemas, pero tamén pode provocalos. O perigo, se cadra, aparece cando queremos dar carta de verdade absoluta a aquilo que cremos ver pero só imaxinamos. Cando a veciña dá voces ao outro lado da parede, debemos chamar á policía municipal para denunciar malos tratos ou debemos pedir consello ao seu compañeiro para aprendermos a ser mellores amantes? Ou convencer á nosa parella para que non nos deixe mal, que faga algo de teatro, se non hai máis remedio. Non se trata de dicir frivolidades sobre un asunto tan serio como o dos malos tratos, que existe e que é case un estigma para todo o xénero masculino. Tratase de ter claro que non sempre é doado separar realidade de aparenza, o que pasa do que imaxinamos que pasa. Como compensar a ese rapaz que os medios de comunicación converteron en violador e asasino dunha nena de tres anos á que coidaba? Que xigantesco exceso de celo contaxiou a estamentos médicos, xudiciais, policiais e xornalísticos para convertelo no monstro que todos puidemos ver, esposado e con cara de culpable. Agora, unha vez en liberdade e sen cargos, volverá a ser inocente algunha vez? Onde está a violación que se lle achacou cos máis escabrosos detalles? O dilema non é simple. Se a elección fose sinxela non habería dilema. Hai que escoller entre correr o risco de deixar a algún culpable sen castigo (ou cun castigo moi tardío) ou asumir a posible culpabilización dun inocente que, tendo en conta a proliferación de medios de comunicación á busca de sangue e vísceras, nunca máis será inocente.

Publicado en A Nosa Terra nº 1384

Unha cova para abrir a boca: El Soplao

Hai catedrais para quitar o chapeu. Poñamos a de Sevilla e a de Santiago, entre as que coñezo mellor. Desde esta pasada ponte, xa superada, vou dar en pensar que un dos monumentos máis fermosas que teño visto ata agora é obra da natureza, está baixo terra e ten por nome El Soplao. Fomos de excursión a Cantabria e gustounos moito Santillana del Mar, a que chaman vila das tres mentiras (nin santa, nin chaira nin ten mar); moito que ver nesa viaxe de volta á idade media, sobre todo desde que escurece, e moito sitio onde comer ben. Tamén nos gustou Cabárceno, máis pola paisaxe que polos animais alí presos; menos presos ca nun zoo, pero presos de todos modos; tristes ollos, os dos osos de pé pedindo un anaco de pan. Pero o mellor da viaxe estaba debaixo da terra, na cova de El Soplao, a antiga mina agora convertida nun espectáculo digno de ver. Fuxo dos calificativos, pero esa cova merece chamarse maravilla. A foto non é miña; e da guía que firman Fernández Ortega e Valla Uriol. Como dicía o outro: hei volver. Se podo.

Empezadallo e acabadallo

Como non se me ocorren nin recibo novas incorporacións para o palabrario de Brumoso, vou engadir ás últimas que quedaban no peto, as tres que me apuntou unha amiga de sempre e unha de propina. Empezadallo, acabadallo, diantas. Ese regalo me deixou na antepenúltima entrega, a da restra case completa. Tardou en incorporarse á rede, pero a este paso non tardará en facerse blogueira. Grazas, Lucía. Eu sumo escancha e quedo herniado.

Acabadallo.- É o remate de algo, o sitio onde acaba. Para min que está referido sobre todo ós tecidos; o sitio onde acababa o calcetín ou a farrapa. Pero creo que tamén se utilizaba noutros contextos. Esta entrega podería ser o acabadallo do vocabulario, polo menos nunha tempada.
Diantas.- Vén a ser sinónimo de hai un nada, hai un cacho, vai un momentiño, diantas.
Empezadallo.- O empezadallo, pola contra, é o sitio concreto ou o momento en que empeza algo.
Escancha.-Unha medida que seica non existe no galego normativo. Non é un paso, penso que é un paso largo, algo forzado. Non está no GX, que só recolle escanchar como variante de escarranchar. Escarranchar, a min dame que ten que ser escancharse esaxeradamente, como habería que escancarse no lombo dunha égua moi moi gorda, ou para cruzar unhas poldras moi moi separadas, sempre que se saltaran sin brincar. En ver de escancha, iso sería unha escarrancha.

E aquí o enlace á lista case completa. So haberá que sumarlle esta entrega e a anterior.

A avoa máis entrañable de Brumoso faise famosa

Coma se non lle abondase coa súa simpatía e permanente bo humor para facerse querer por todos os que a rodean –o lugar enteiro durante todo o verán-, agora a aboa Esperanza faise famosa da man do neto Lete. Xuntos acaban de gañar o concurso de fotografía convocado polo concello de Hermisende. Da gusto vela, tan concentrada a sacarlle a casca ás castañas para facer un cacafú ou unhas gustosas mamotas. Podía ser unha foto lendo, como seica fai a miúdo. Paseando ou falando con calquera dos veciños en calquera rúa do lugar. Conversando animadamente con calquera dos netos. pero o premio chegou da man das castañas e no tempo das castañas. Para saber da súa simpatía, do optimismo contaxioso que transmite hai que ter a sorte de poder compartir uns minutos de charla con ela. Os que a temos algo lonxe, xa nos tarda en chegar o próximo verán.

Os indiferentes

Hai algunha diferenza entre mil millóns de desnutridos e mil millóns de obesos? Algunha diferenza entre un famento e un gordo como unha tina? Algunha semellanza si que existe entre as persoas integrantes destes dous colectivos aparentemente antagónicos que comparten a realidade do mundo actual xunto con 4.500 millóns de indefinidos indiferentes: a súa vida corre perigo. Algunha diferenza tamén hai, porque uns están a morrer coa fame e os outros coa fartura de comida lixo, esa que ademais de aditivos seguramente está ateigada de adictivos. Non sería posible entender, doutro xeito, como pode enganchar a rapaces e mozos ata convertelos en monstros graxentos. Algunha outra diferenza? A obesidade ten algo que ver co suicidio e, dalgún xeito, merece o respecto que merecen os suicidas. Por iso as polémicas máis graves están nos casos infantís, onde se supón que a tutela debe incluir a alimentación axeitada. Despois da infancia, alá cada quen co que come e como lle vai. No caso da desnutrición que afecta a millóns de persoas, tamén en países desenvolvidos, o asunto ten máis que ver coa indeferenza dos demais, dos non desnutridos, sexamos obesos ou non. Non ten nada que ver co suicidio e si moita relación co xenocidio. Un xenocidio do que tal vez sexan culpables os gobernantes pero do que sen dúbida somos cómplices todos os indiferentes. Por seguirmos votando a políticos para que fagan nada por solucionar esa vergoña colectiva. Por seguirmos mansos, sen rebelarnos, sen mobilizarnos contra eles e a súa complicidade con esas multinacionais que se fan cada vez máis poderosas a forza de vender comida lixo e de monopolizar a agricultura e a gandería para que non haxa futuro sen fartos nin, sobre todo, sen famentos.

Publicado en A Nosa Terra nº 1.380

Máis palabras do galego zamorano, como apildar, apencar, gorrobita ou perpelear

Agora que o galego de Galicia anda un pouco apoucado, agora que se sente clandestino na súa terra, imos incorporar outra restra de palabras do galego xabrés, que xa non se pode ensinar nas escolas de Brumoso porque as escolas pecharon por falta de rapaces.

Alabusía.-Travesura, acción que implica destrozar ou desordenar algo. Unha trasnada.
Apildar.-Superar un déficit mental, de saúde ou crecemento. Progresar, mellorar, saír dunha crise “Alá vai apildando”. No Gran Xerais sae apilrar como saír dunha enfermidade.
Apencar.-Conseguir unha meta que require esforzo físico.
Berbelear.- Bater os dentes e tremer o corpo co frío.
Escachouzar.- Ferver, especialmente o pote co caldo. En galego legal din escachoar.
Escucir.-Fuxir, liscar, desaparecer de xeito impensado.
Canamoeira.-Catarreira con forte conxestión nasal, andar co canamón (nariz) tapado.
Garroteiro.-Buraco ou canle que serve para facilitar a circulación da auga da choiva ou do xurro das cortes.
Gorrobita.-Pregue ou engurra na roupa; nada que ver coas engurras da pel polos anos. Un pano ou un plástico pode estar chego de gorrobitas ou todo engorrobitado
Mixordia.-Mestura, mezcla desordenada.
Mornal.-Medouco onde se amontoaban os mollos nas leiras, ata a acarrexa; meda en pequeño.
Perpelear.-Fai referencia a movelos párpados, pestenexar. Cando se usa: “Non o deixou perpelear” querese decir que estivo tan controlado que non puido moverse nin o máis mínimo.
Reboullarego.-Tan redondo que podería botar a rodar; moi aplicado a persoas de escasa estatura e moita cintura.

E aquí está a lista máis longa

Pornografía infantil, NON

O 20 de novembro, nun mes, é o día internacional do neno e tamén é o momento de manifestarse contra a pornografía infantil en blogolandia. Segundo informa canalsolidario.org, o xornalista Nacho de la Fuente, autor del blog "La Huella digital", acaba de impulsar a segunda edición da blogocampaña contra a pornografía infantil en Internet.
Seica se trata de publicar unha entrada co título "Pornografia infantil NON" para montar bulla e desorientar aos buscadores de imaxes ou vídeos de pornografía infantil e, de paso, afearlles os gustos. Bater na conciencia dos pederastas será máis complicado, porque seguramente non teñan diso.

Segundo explica canalsolidario, o impulsor da campaña propón incluir na entrada palabras de busca empregadas polos pederastas como: "angels", "lolitas", "boylover", "preteens", "girllover", "childlover", "pedoboy", "boyboy", "fetishboy" ou "feet boy". Que así as súas procuras viran, enganadas, cara os nosos blogs. Se funciona, vou ter unha morea de visitas... indesexables.

Queremos galego?

Se asistimos á manifestación, semella que sí, que somos moitos os que queremos máis galego. Os cincuenta mil que di a policía local ou os cen mil que apuntan os organizadores? Tanto ten. Moitos. Vellos e mozos, cativos que berran a prol da lingua do país, mulleres e homes de todas as trazas. Se os que fan a crónica son partidarios do bilingüismo gastronómico ou doutro bilingüismo calquera, o seu resumo quedaría simplificado e retorcido: "Eran os catro bloqueiros de sempre". Sen a capacidade mobilizadora das organizacións nacionalistas é probable que unha manifestación como esta tivese menos bandeiras, se cadra tamén menos xente. Persoalmente, creo que unha boa forma de traballar pola lingua sería esquecer, en días coma hoxe, todo o que non sexa o lema da manifestación, "queremos galego", neste caso. Moitas persoas e ningunha bandeira de partido para evitar os intentos de deslixitimación, que sempre hai. Máis ocasións haberá para a reivindicación absolutamente apolítica. Porque a lingua galega seguirá a ser ese patrimonio en perigo de extinción que conta con pouca, moi pouca protección.

A historia do Cacaborro e da Cegada

Temos novo libro, outra vez ilustrado por Antón Taboada, como "Lixo". Este "Cacaborro" non é un libro de cocomelos para o tempo dos cocomelos. É unha historia de amizade interxeneracional levada ó extremo. A amizade dun rapaz, Álvaro, cun vello ó que todo o lugar aplica a nomeada de Cacaborro, como chamamos en Brumoso ás setas pior encaradas e presumiblemente goxentas. Un vello marxinado e malquerido ó que lle botan as culpas de todos os males e desgrazas. Un vello que ten no rapaz o seu único confidente, un amigo secreto ó que lle pedirá un favor dificil de cumprir e, sobre todo, difícil de esquecer. Esta é unha historia que me ven acompañando desde hai moito tempo e que recolle, máis ou menos transformadas, moitas das historias que escoitei de rapaz, algunhas que quitei porque non me cabía todo e outras que conseguín inventar, como a da Cegada.

Adiviña da especie en vías de extinción que cada vez ten menos protección

Unha adiviña, desta vez.

Unha especie en perigo de extinción que cada vez ten menos protección.

Que cousa é?

Acertaches.

A lingua galega.

A plataforma QUEREMOS GALEGO convoca unha sen dúbida gran manifestación en favor do idioma propio de Galicia: será o vindeiro 18 de outubro en Santiago de Compostela e partirá ás 12 da mañá da Alameda. E alá estaremos, unha vez máis.

A fantasma do castelán e a reserva da lingua galega

Será a Galicia do futuro un lugar de España onde se fala un castelán especialmente penoso? Será ese o seu feito diferencial máis destacado? Ese sitio onde se dirá, como xa se di, “voy a junto de”; onde se espeta tan a miúdo como se fala o de “tú me dijistes”. Será esa a presenza que lle queda ó galego que mamamos como propia lingua nas beiras de León, Asturias e Zamora? O esqueleto, unha fantasma escondida baixo a pel do castelán mal falado que prima cando se pasa A Canda, O Bierzo ou Pedrafita rumbo a Fisterra?

Pese a accións de promoción que denunciaban como imposición, inmersión ou quen sabe que criminais plans de expulsión do castelán de Galicia, o castelán ten boa saúde en Galicia. Mala sintaxe, acento rariño, pero boa saúde. Non se perde, mal pecado. O galego, pola contra, vai caer máis de présa de agora en diante. Non creo que o galego dos parlamentarios e demais políticos anime a ninguén a falar galego. Non prestixian a lingua. Non son bo exemplo. Pero era a presenza da lingua galega nos medios audiovisuais, porque os escritos sempre o foron maioritariamente en castelán. Agora son cada vez máis os políticos e parlamentarios que non se senten na obriga de usar a lingua propia de Galicia. Nin no chamado Parlamento Galego. Ornamentos fóra. Viva a sinceridade. Morra o galego. Agora, a publicidade institucional comeza a facerse tamén en castelán, porque non pode haber discriminación positiva nese eido, seica. Agora, o uso do galego si que viaxa costa a abaixo e sen freos; comeza a roldar o galego como alma en pena, mesmo na administración, onde entre os mesmos funcionarios que sentían a obriga de falar galego existe agora a percepción de seren mal mirados se falan galego por norma ou por libre escolla.

Agora que nas Portelas non temos alcaldes que vexan o galego como unha vergoña que é preciso esconder, nin mestres que prohiban ós rapaces (qué rapaces?) falar galego durante os recreos. Agora pode ser o momento de convertérmonos na reserva oficial da lingua galega, o sitio onde acudan, nun futuro moi afastado (ou non tanto) os estudiosos de linguas raras, en perigo de extinción ou extintas (salvo nas reservas e nas fonotecas). Podemos ser os últimos expoñentes dunha fala mítica, como é agora o silbo canario, que aínda se aprende nas escolas de La Gomera. O silbo gomero acaba de ser declarado pola Unesco Patrimonio da Humanidade. Quen nos di que, no futuro imperfecto que nos agarda, os lugares do occidente asturiano, do Bierzo, das Portelas, Brumoso e Val de Marcos, non poden ser tamén declarados patrimonio inmaterial da Humanidade por conservar e falar unha fermosa lingua chea de matices que deixaron morrer (ou mataron) no territorio que lle era propio?

A bici varada

De pensar, cando a candaron á farola a bicicleta podería pensar que ben a podían deixar estirando a roda sobre o poulo; calquera cousa por non verse nun sitio tan público como o parque de Belvís daquela guisa, coma se fose unha bici mal mandada á que houbese que castigar. Cando a vi eu pensei: A esta bici xa non lle rouban as rodas. Tamén pensei que xa non podemos dicir que nesta aldea (capital) non hai ladróns, como dicía o conto de García Mázquez. Dous días despois, o cadro tamén desaparecera do sitio.

A fala dos paxariños

Segundo a versión transmitida polo avó Constantivo, se se sabía escoitar, podíase entender o que dicían os paxaros. Así, a fala das anduriñas traía esta mensaxe:
“Fun ó marrrr, vin do marrr
e todo o liño sin mazarrrrr!
¿Qué fixeches, prrreguizosa,
todo o inverrrno tras do larrrrrrrrrr…?”
Este verán copiei a súa cantarela nunha gravadora e, se puidese, compartiríaa aquí, pero non sei como facer. Se vos serve de algo a miña palabra, eu diría que sí, que máis ou menos iso é o que nos di a anduriña que durante cada mes de agosto pon música ambiental no noso curral de Brumoso. Canta ben. Con todo, creo que é unha anduriña mal informada. O noso liño hai moito tempo que está mazado.
O avó Constantivo tiña tamén anotada a letra do canto dos avións, os namorados das figueiras con figos:
-Víchelo crego? Víchelo crego?
-Dis que non o viuuu!
-Mira que te tira un tirooo!”
Ou o lamento do rosinol, que se pasaba cantando toda a noite para que a compañera non deixara de chocar pola tristura de sentirse abandonada. O rosinol quedaba preso polo medre dunha planta trepadora, unha enredadera, e así dicía:
-¡Preso, preso, preso, presoooo… nun requízquillooooo!

Un bicho ben armado para sobrevivir

Cabeza de paquidermo con ollos que todo o ven e traseira de porco montés con rabo-aguillón. Alguén viu algunha vez en Brumoso un bicho tan ben armado? Eu, non. Cantos paxaros o terán mirado, primeiro cun ollo, despois co outro, antes de deixalo en paz e ir na procura dun coco menos cocón? Entre a fascinación e o noxo estivemos a estudialo Vicki e mais eu no patio das Bichas. Esa especie de dedo corazón de adulto con enormes ollos amarelos apareceu na pila onde lavabamos as leitugas, así que supuxemos que viría da horta. Tardou en deixar que puidesemos ver a súa miúda cabeza de comedor de verduras, disfrazado como andaba como un coco de meter medo. Non tiñamos formol para pensar en conservalo. Así que optamos por ofrecerllo a unha pita. O paxaro doméstico non lle tivo medo ningún ó bicho do verán, que poderíamos bautizar como o dedo que todo o ve. Seguramente medrara máis do habitual grazas á súa capacidade de amedrentar aos seus inimigos naturais. Ata que foi dar ó galiñeiro.

As anduriñas na encrucillada e o outro

As anduriñas, sobre todo polas mañás , formaron parte da miña paisaxe cotían durante o mes de agosto. As anduriñas voando, incansables, ou tomando a nogueira da aira, por centos, como punto de encontro. As anduriñas na encrucillada dos cables da luz, se cadra en animado debate para determinar se era ou non o momento de emprender a gran viaxe. Con partidarias de seguir a tradición migratoria e outras partidarias de quedar, aproveitando as vantaxes momentáneas do cambio climático. Na encrucillada quixen sacalas, sen mellor ferramenta que a cámara do meu móbil, sen percibir, ata ver a foto no ordenador, a presenza do outro (non) convidado, o aguilucho (din que é o falcón peregrino que cría nas fragas que hai nas proximidades do muíño do Medo). O outro tamén se deixou ver a miúdo, só ou con dúas crías, por enriba do lugar. Aquí, non creo que andase osmando as anduriñas. Seguro que lle chamaría máis a atención unha pita descoidada. Non sería a primeira vez que tentase cazar unha, na nosa aira. Agora xa non pode.

Feísmo sacrílego?

En Brumoso tamén hai feísmo. O antigo vertedoiro, intelixentemente situado nunha encrucillada de augas como é o Porto de Rozas, para que a contaminación baixe de seguida polo cavoco do Salgueiro e o Litro ata o pozo do Forno, leva tempo clausurado. As silvas, o musgo e os amieiros, todos eles con máis vergonza cós humanos, case lograron a milagre de camuflar esta desfeita aínda por desfacer. Case non se ve a vergonza pública. Mais, polo visto, de cando en vez segue a ser usado.
Supoño que motivado por conviccións relixiosas non demasiado fortes, alguén en Brumoso se negou a botar vellos santos ó contedor do lixo e decidiu levalos ó antigo vertedoiro de Rozas. Outro alguén, supoño que tamén movido por ambiguos sentimentos relixiosos (de intensidade non suficiente para rescatar os achádegos e levalos para a súa casa), sacou unha imaxe da Sagrada Familia e colocouna sobre o muro de bloques do antigo vertedoiro. E alí está. Non me consta que o lugar estea incluído entre os lugares de interese turístico da comarca, pero todo se andará.

Non me traen a cerveza a casa

Quixen crer que era un premio que me tocaba por bon cliente. Que a compañía de cervezas de Galicia decidirá premiarme con envíos gratis, vía aérea, a domicilio.
Falsa expectativa.
A compañía só decidira aproveitar as multitudes de Señor Santiago en Santiago para facerse publicidade. Para ver se mercamos máis. Así que haberá que seguir cargando coa cerveza para matar a sede. Mirar pola ventana por se aparece outro globo ou, en caso negativo, seguir acordándose dos que decidiron ese gran disparate da Cidade da Cultura (ó fondo, sobre o lombeiro, entre as grúas) e, tamén, dos que nunca decidiron parar a máis grande dilapidación de recursos da historia de Galicia.

Os foguetes, de lonxe

Vimos os foguetes do señor Santiago 2009, de lonxe, como os últimos anos. Non porque nos dea alerxia o cheiro da pólvora, que, se cadra, tamén. O que nos dá máis alerxia é estar afogados polas multitudes que se xuntan no Obradoiro, ou en calquera outro sitio. Así que fuximos ata as faldras do Pedroso, alí onde está a residencia do presidente da Xunta, no sitio que chaman Casas Novas. É un miradoiro bastante axeitado, pero non tarda en estar masificado tamén. Un sitio para ir camiñando, porque se sobes en coche despois podes prepararte, porque non saes do atasco ata as tres da mañá. O que avisa, avisa. A falta de motivación para escribir doutros asuntos de máis interese, deixo aquí algunhas das imaxes que puiden tomar desde alí.

Eivados

As estradas e a falta de seguridade laboral son algunhas das razóns que hai detrás de moitas persoas con discapacidade física. Entre elas está agora Franns Rilles, o mozo boliviano que traballaba sen contrato, malia ser o mellor panadeiro do empresario que lle daba un salario miserento por amasar 12 horas diarias. Era o seu mellor operario por iso, porque se vía na obriga de traballar moito, sen garantías de seguridade sanitaria nin laboral. Seguramente era feliz porque non se atrevía a pensar que estaba a ser explotado. Ata que lle caeu un papel na amasadora en marcha e quixo recuperalo. Podería ser a dirección dun empresario que lle ofrecera melloras laborais, ou unha carta da familia. Talvez era un papel sen importancia que quixo rescatar por medo a estragar unha fornada que lle poderían restar da súa soldada. Se non chega a saberse o de Rilles, o panadeiro tería algún cargo de conciencia? Volvería darlle traballo ao seu mellor panadeiro? Coa metade de soldo? Hai 40 anos, nos lugariños da raia tiñan traballo temporal abondosas cuadrillas de seitureiros procedentes de Portugal. Ben mantidos, pero con soldada pequena e ningún seguro. Cunha fouce, non cabía segar brazos. Algunha cabeza de dedo si quedou polas leiras. Se había algunha muller de fondas crenzas, o anaco acabaría enterrado no cemiterio. O ferido sería curado e coidado coma se fose da casa. O progreso encheu as cidades de sitios para desfacerse do lixo e nel acaban, enteiros, fillos non desexados ou membros perdidos en accidente laboral sen cobertura legal. Os modernos patróns deixaron o ferido Rilles lonxe do médico. Tiñan présa por tirar o brazo ó contedor e limpar os restos do sangue na máquina de amasar. Eivados.

Publicado en A Nosa Terra, nº 1.364

Carta aberta (e bilingüe) a Gloria Lago

Nunca pensei que chegaría a sentirme solidario con vostede. Nunca pensei que podería sentir a necesidade de manifestarme claramente da súa parte. Non obstante aquí me ten, disposto a amosar a miña solidariedade coa persoa que está a ser acosada polos fundamentalistas da lingua, os que nunca lle fixeron nin farán un favor ao progreso do uso do galego. Dicía George Orwell que liberdade de expresión é o dereito a dicir o que a xente non quere oír. Ben, pois eu creo que vostede ten dereito a crer que o castelán está en perigo en Galicia e a defender o seu uso para que o galego non o expulse. Eu, que son galego de Zamora, creo que a lingua que está realmente en perigo en Galicia e o galego. Por iso fun a manifestación convocada pola MNL e non fun a convocada por Galicia Bilingüe. Porque sempre sinto a necesidade de apostar polo máis débil e creo que, en cuestión de idiomas e en Galicia, é o galego.

Pero, por eso mismo, estoy escribiendo ahora esta carta abierta y bilingüe, porque entiendo que Gloria Lago es la parte débil, frente al poder de los cobardes violentos que no le quieren reconocer su derecho a decir lo que no quieren oír y que emplean métodos que los descalifican desde el primer momento, que los convierten en delincuentes disfrazados de defensores de una lengua a la que no hacen ningún favor. Contra quienes la amenazan por pensar como piensa y decir lo que dice, contra quienes atentan contra sus bienes y tratan de intimidarla, cuente con mi solidaridad y mi apoyo moral. Como decía Voltaire, "no estoy de acuerdo con lo que dice, pero defendería hasta la muerte su derecho a decirlo".

Salvo erros, quedan escritas arriba as primeras palabras que recolle Brumoso en castelán. Non é porque lle teña noxo á lingua na que me alfabetizaron cando fun á escola. É porque amo a lingua galega que me enseñaron os meus país, porque sinto tristeza ao ver que perde terreo na súa terra, Galicia.

O autor dos Cuadernos de Paso lembra a Horacio con agarimo

O autor e director da serie documental "Cuadernos de Paso", con fermosos reportaxes entre os que estaba o dedicado a Sanabria, tamén ten agora blog persoal con contidos, como era de agardar, especialmente interesantes. Unha das últimas entradas é para publicar unha agarimosa lembranza para Horacio Rodríguez, un dos seus protagonistas nese último proxecto.

Ademais, na súa páxina ten colgadas todas as reportaxes desa serie para darnos a oportunidade de viaxar por España se non podemos facelo, e de ver e escoitar, unha vez máis, a voz de Horacio.

Volver, ou non

A crise está a cambiar moitos costumes dos últimos anos. Nalgúns casos, para ben. Acabou iso de endebedarse alegremente. Os mesmos bancos que daban crédito sen pedir nin o carné son os que agora se ocupan de evitar tentacións. Cando a sombra do paro nos deixa tan pálidos como nos poderían deixar unhas vacacións en catacumbas, daquela xa hai menos necesidades, xa se empezan a considerar outras posibilidades, outras formas de vivir e de lecer. Mesmo reformulacións. Disque hai retornos. Xente moza que volve mirar para a terra como lugar de traballo, como fonte de vida e de riqueza. Con explotacións leiteiras? Van ser lendas urbanas. Se cadra, o retorno é unha boa escolla para persoas nesa idade dalgúns afortunados de banca ou empresa pública que gozan de fabulosas pre xubilacións e teñen os fillos xa desaniñados. Tamén para quen non poida aturar esoutro labor de pedir nunha esquina. Boa opción sería, en todo o caso, para a terra, se as vellas ferramentas se desenferruxasen, se fosen a menos as hortas a monte. Estase a descubrir en moitos casos, e a redescubrir, noutros, a xenerosidade da terra, que sempre dá cento por un. Pero como suplemento ou como pasatempo. Para non pasar fame. A de volver debería ser, en todo caso, unha escolla voluntaria. Se o de volver á terra se ha de ver coma un castigo, mellor non volver. Desaparecería a súa xenerosidade. Nese caso, mellor considerar outra vez a emigración a Europa, onde hai experiencia abonda e din que o traballador galego está ben considerado. E deixar que os xubilados ingleses sigan mercando as casas das nosas aldeas.

Publicado en A Nosa Terra, nº 1.360

Vocabulario de Brumoso con preseiras e trombeleiros

Apreseirar, farrumeiro, preseira, tornadeiro e trombeleiro son as novas (vellas) palabras que sumo agora á lista xeral que fumos compondo entre moitos e que sinto aínda moi incumpleta. Seica xa ninguén me quere animar, aí fóra, así que vou ter reanimarme pola miña conta. Ou pechar a lista e a buraca. A ver se coas vacacións e co tempo libre medran as ganas

Abortada.- Un resto de masa que se bota na boca do forno para que coza antes cós pans e se entreteñan os rapaces que rolden onda o forno. O que para min era un confite, é unha abortada.
Abrazó.-Extremos traseiros da aixeda (cheda) do carro, que sobresaen por detrás da mesa traseira. Co carro descargado, servían para agarrarse deles, levantar o carro e volvelo á rodeira; co carro cargado, ou se buscaba outra xunta para acuartear ou había que descargalo antes.
Abreixo.- Vexetal silvestre de flor branca que ten un bulbo coma un allo de raposa; sabe a avelá tenra; sae nas cembas, na primavera; entretiña e quitaba a fame.
Acalcañar.-En sentido festivo, cando da couces un animal. Cando o calcetín está fora de sitio, co calcañar no sitio onde debería estar a canela. Cando un se calza a medias, sen meter o calcañar dentro no zapato, que queda convertido nunha especie de chancla, acalcañado.
Aconchegar.- Ademais de arrimar a porta sen pechala, ademais de cubrir, acoller ou tapar, aconchegar é tamén case fartar; cando unha vaca (ou persoa) xa está case farte dise que xa vai aconchegada.
Acuartear.- Pór segunda xunta o carro, tamen chamada cuartea
Adondear.-Ablandar, por exemplo unha carocha de pan.
Afrascar.-Capturar, cazar, dominar.
Afunilar.- Liberar funilas (ou fonilas), peidos moi cheirentos pero sen ruído; botar peidos calados.
Aixeda.-Para o Gran Xerais, e con minúscula, é a definición do carro completo. Para nos é o que os galegos chaman cheda, a viga aberta en dúas facendo unha vigantesca uve vestida coas táboas no estrado e aconchegada polas mesas dianteira e traseira: a aixeda comeza na punta da cabezoalla (palabra si bendecida polos diccionario) e remata nos abrazós.
Alconchar.- Subir por un pau liso axudándose con pernas e brazos; engatar.
Alconchón.-Paxaro que alconcha.
Amalloar.-Ademais de atar os amallós, amalloar unha leira é facer montóns con terróns para indicar que non está de libre pasto, que está coutada para ser pacida polo gando do propietario
Amoiar.- Que rende, que non se acaba de seguida. É palabra con minúscula no Gran Xerais, dialectalismo que significa producirse algo nunha cantidade considerable.
Apenar.-Convocar a herdeiros ou veciños para un traballo comunal;vou apenar para facer a preseira do Prado Grande.
Apeto, A peto, Dapeto.- A propósito, con ese único obxectivo.
Apinchar.- Envorcar, facer que o carro ou o tractor se venza sobre un costado ou quede coas rodas cara arriba.
Apreseirar.- Guiar a auga nunha preseira ou tornadeiro.
Asomizar.-Desperdiciar, deixar sen aproveitar unha parte de algo aproveitable.
Atafuñar.-Tapar todas as frisgas, aberturas ou buracos dun espazo, por exemplo as caldeiras de cobre, para que non se escape ou para que non entre nada.
Atontelado.-Case sen sentido. Moi referido aos coellos, que eran doados de atontelar. Pero tamén unha persoa quedaba medio atontelada se caia da burra ou lle caía a tranca dunha porta carral na cabeza.
Aviacas.-Pezas que o arado leva a cada lado, por riba da rella, inclinadas cara a fóra para que a terra se abra. A súa forma serve para definir pernas tortas, como aviacas.
Babuxadeira, Babuxa.- Choiva case imperceptible, o que poderiamos chamar mollaparvos.
Bácora.- Nome coloquial que se da a unha troita xeitosa, ademais do que levaría unha cría de porco femia.
Berbiois.-En plural, constúen a parte principal e máis consistente da estadullada; están en minúscula no Gran Xerais, que converte os estadullos en protagonistas principais; os berbións son os estadullos máis grosos que se colocan nas mesas dianteira e traseira do carro, que limitan o estrado; os dous berbiois de cada lateral van unidos nun todo mediante dobres barras laterais de madeira; os estadullos completan o entramado, pero son menos importantes cos berbiois, que van encastrados nas mesas por abaixo e amarrados arriba mediante as soltas, cando a carga chega ás puntas.
Bicarelo.-Sitio da xarra ou da barrila por onde se bebe. Extremo do cano da fonte de onde cae a auga ó pilón.
Bicarroceiro.-Moi dado a repartir bicos. Bicarrañeiro é un dialectalismo recollido no Gran Xerais.
Borrallo.- É o que os galegos chaman po e tamén o que queda do lume, a cinza. Para nos hai moito borrallo nas mallas, nos camiños, tamén nas casas. No forno é a borraleira, onde acababan as conzas cando se barría o forno, xa roxo, para meter o pan.
Bullateiro.-Pouco discreto, que sempre fai moita bulla.
Bulleiro.- É o borrallo amasado con auga da choiva, sobre todo nos camiños. Os galegos (agás en terras do Caurel) prefiren chamarlle barro ou lama, aínda que tamén admiten bulleiro como lugar onde nace auga (o que nos chamamos lamacal e os galegos lamazal) ou un lugar cheo de lama.
Cacafú.- Caldo de castañas curadas cocidas en leite. Recollido no diccionario de Horacio Rodríguez.
Cadea.- No GX é traveseiro do chedeiro dun carro. Paran ós require definición algo máis concreta. Son os traveseiros que separa nas varas da aixeda n aparte traseira e traseira do estrado do carro; sobre elas van clavadas as mesa sonde van encaixados os berbiois.
Calimborno.- Cavoco de acceso especialmente difícil, trexeitado. Calimbornio, no galego do Gran Xerais, é a careta dos castradores de colmeas; tamén persona, animal ou cosa de dimensións desproporcionadas, mal formadas ou de mala traza. A Amiñeira está nun calimborno; cando ía para alá, o tío Darío dicía que ía para California, que tamén empeza por Cali.
Callaforreiro.-Amigo de escallaforrar. Corriacheiro.
Camballota.- Curva, torcedura. Virá das pezas curvas que compoñen as rodas dos carros, chamada cambas. O carro ten curvas suaves, as camballotas son curvas máis bruscas, sen xeito.
Candiolo.-Está recollido como variante non recomendada, tamén para as mormelas, as velas de mocos caendo do nariz dun rapaz. Para o noso carouxo (que para os galegos é a friaxe e non os bocados de auga encarouxada), o galego prefire carambelo.
Cangallas, de.- Caer de costas, de forma aparatosa.
Cangallas.- Aparello a modo de grandes alforxas de esparto que se lle puña a burros ou cabalos para acarrexar produtos.
Capacete.-A cabeza dos que teñen pouca cabeza ou non a usan para pensar moito; “sempre fai o que lle sae do capacete”. En galego é peza de armadura ou peza do alambique.
Caracola.- Bullaca, excrecencia do carballo en forma de bola cuberta de engurras e picos. Os rapaces xuntaban dúas cun pao e xa era unha xunta de vacas ou as rodas dun carro.
Carocha.- Canto da barra de pan ou da panocha, con moita codia ou pouco miolo, o bocado preferido polos rapaces (ou non tan rapaces); en galego e tronco comido polo caruncho. En galego, a nosa carocha e carocho.
Carracheira.- Que vai moita calor, sexa de lume (onde está o maior brasaredo) o de ambiente (medio día de verán en solleira)
Catrapocho.- Castiñeiro (ou carballo) que cae a bocados, seco e podre.
Cazcarriolas.-Colgarexos de merda apegados no cuada ou no rabo das vacas ou das ovellas.
Cenceneira.- Dor de cabeza, o que os finos chaman xaqueca: “teño una cenceneira”...
Ceprinar.-Volcar, tirar, especialmente un líquido ou unha masa.
Chafurrar.- Meter unha cousa ou persoa nun sitio onde non semellaba doado atinar ou onde non era doado que coupese.
Chamouzada.- Carrada pequena de herba, palla, ramallos ou estrume. Recollido por Horacio.
Chocoldrear.- Se usas un corenta e levas uns zamancos do 45, chocoldrean nos teus pes (ou os pés dentro deles).
Cichar a canelo.- Esfurricharse, escaganeirarse.
Coco relumbrón.- Lucecú.
Codia.-Rebanda de pan, de sandía ou de melón.
Concoma.-Algo que nos obsesiona, no que non podemos deixar de pensar, que nos quita o sono. Ten que ver coa obsesión ou, para os crentes, co cargo de conciencia.
Confite.-Pan sobado, como unha empanada con cadros marcados para mellor cortar, feito cunhas gras de sal ou cunha pouca leite. O mesmo que a abortada, tiña como obxectivo a celebración da fornada cos rapaces.
Corriacheiro.-Curioso en exceso; amigo de buscar e coleccionar corriachos.
Corriacho.-Cousa de pouco valor.
Cousillote.-Óso de canela con pouco alimento para dar sabor ó caldo, canivete. Para nos, quixote.
Crabuñar.- Picar a gadaña co martelo correspondente para adelgazar o fío. Facíase despois de cada xeira.
Cuañeira.- Mañuzo de herba, xeralmente verde, atado con dúas vergas. Coañeira, en galego, é que nós chamamos baleadeira, a vasoira das mallas, a que sirve para mover o coaño ou caño, o que nos chamamos cuaño.
Cusmallo.-Restos que quedaban na forxas despois de soldar con area o ferro.Delouro.-É o claro entre treboada e treboada, o espazo que pode servir para delourar algo mollado.
Derreado.-Un está derreado, esgotado, despois de andar derreigando todo o día.
Derreigar.- Traballar duro, por exemplo arrincando torgos e carqueixas para facer unha bouza no monte.
Desabusado.- Crecido, desenvolto, esperegilado.
Desacencido.-O que anda acelerado, sen paraxe, dun sitio para outro.
Descongraciado.-Pouco amigable, serio, egoísta e pouco agradecido.
Dóndeo.-Brando, amolecido. En galego GX existe dondo como suave ao tacto, sen durezas nin asperezas.
Embazacado.- Cando un cae sobre todo de costas, e queda sen alento. Ou cando che dan cun balón na boca do estómago; se é o couce dun burro, aínda peor. Un rosco ou pastel que non esponxa ben tamén está embazacado; pode facer mal no estómago, por outras razóns.
Emboldregarse.-Lixarse con bulleiro, bosta ou outro lixo.
Emboligar.- Enfolizcarse de bulleiro ou de bosta. Emboutar, que si está no diccionario galego.
Emboligarse.-Lixarse moito con bulleiro ou merda.
Empantanado.- Sitio cheo de estorbos onde é difícil moverse. Onde reina o desorde.
Encamballotado.-Retorcido, cheo de camballotas. Aplícase tamén ás persoas vellas, cando están xa moi dobradas, con perfil de fouce.
Encandiolar.- Estar encandiolado é temblar pola friaxe, estar a punto de morrer co frío, atrecido.
Encendedallo/a.- Fronxas (fronza, en galego) de uz, xesta ou afetos; calquera cousa que poida servir para encender o lume.
Encombado.- Torto, retorcido, facendo comba. No galego “católico” prefiren empenado, como tamén dicimos en Brumoso.
Endino.-Maluqueiro, traveso, de pouco fiar.
Enfolizcar.-Lixar; habitualmente falase dunha persoa enfolizcada, con lixo na cara. Tamén se di dunha persoa chispa, borracha.
Engaliotarse.- Engarrarse, loitar. Nos dicimos luta.
Enronia.- Desexo intenso de algo. Desexo imprevisto ou inexplicable, semellante a antollo de embarazada. Desexo de algo non planeado.
Enxaramelar.-Primeira fase de crecemento dun froito. A primeira semana de agosto ten que ser quente porque é cando enxaramelan as castañas. Tamén aplicable ao crecemento dos cativos.
Esbullar.- Quitar a casca ás patacas, a unha mazá ou a unha pera sacando longas tiras. No Caurel din bullar, bullar as patacas. No diccionario galego, esbullar o termo está recollido como variante non recomendada para espoliar, roubar, arrebatar.
Esbúreo.- Sen aditamento nin acompañamento. Unhas patacas esbúreas: sen nada máis que patacas.
Escachouzar.-Cando a potada ferve a todo meter, está escachouzando. No diccionario de Horacio é escachoar.
Escadabullar.- Rebuscar, aproveitar unha colleita sen deixar nada para o rebusco.
Escallaforrar.-Furgar, rebuscar na procura de algo indeterminado nun sitio. O que fai un rapaz que acha un baúl no faiado. Revolver cousas sen buscar algo determinado.
Escancarar.-Abrir, especialmente unha porta, de par en par.
Escaneta.-Escano lixeiro, máis doado de mover. Pode servir para dar asento de dúas a seis ou máis persoas.
Escarramelar.-Abrir moito os ollos, polo medo ou pola enorme sorpresa que non causa algo.
Escodiachar.- Non é cortar unha codia (que en galego é só casca, non significa rebanda) de pan; é retorcer o pan coa man para partilo porque non hai navalla. Non ten moito que ver con escodiar, recollido como variante no diccionario galego por quitar a codia ao pan.
Escorrexer.- Tusir para sacar flemas ou asperezas que atrancan a gorxa e non deixan falar con normalidade. Facer ir a agua, cando é escasa, por un rego pouco labrado.
Escoscar.- Sacar caróns de noz das súas duras cascas, ou sacar os chícharos ou os garbanzos das casulas; tamén sacar o gran do millo da mazaroca. (descubrir a mazaroca quitándolle a folla é esfolar, como no caso dun cordeiro para a festa). No diccionario galego escoscar é quitarlle á noz a casca verde; escarolar; quitarlle a casca ó trigo ou á avea.
Escucirse.-Fusgarse, desaparecer sen deixar rastro.
Esfarramechar.- Rasgar, por en trizas un trapo. Esganifar é un fermoso sinónimo que está no diccionario de Horacio Rodríguez, pero tamén no diccionario galego.
Esfocilar.- Limpar, con ferros roxados nas brasas, as barbas dos fociños e as orelleiras do porco.
Esfurracar.- Empregar unha vara ou un caxato para facer saír un bicho dun buraco, dunha rata coveira, por exemplo; esfurracar nun avrespeiro, tamén diciamos. Esfuracar existe no diccionario galego para facer buracos, furar. Esfurracar produce buracos máis grandes.
Esfurricharse.- Ter caganeira ou cagarría. Descomposición.
Esgalabernar.- Producir un galaberno (palabra xa recollida polo Horacio), un buraco grande; as talaburdiadas esgalabernaban as pozas e as preseiras.
Esgarnancharse.- Mancarse cun garnancho, ferirse.
Esmorreado.-Mancado, ferido. O garnancho abre corte; cunha caída no chan un acaba esmorreado.
Esnagatado.- Como sairía un despois de caer no medio dun silvaredo, ou tamén despois de caer ós roullóns por unha louxeira.
Espalvurir.-Espabilar, levantar a alguén; sacudir unha manta ou unha prenda con po, en desuso.
Espamborrar.- Romper, esbotelar. Parece refirirse preferiblemente a algo blando, pero tamén se espamborra unha pucheira de barro se cae ó chan.Esparagallar.-Esparexer, para nós vai casi limitado ó esterco; esparagallar e esparexer outras cousas. Hermisende é un lugar con barrios esparagallados.
Espinotar.-O que fan as cabalerías para fuxir da carga ou para botar o xinete ao chan. Tamén se utilizar referido á xente que se alporiza por sentirse atacada nunha conversa, polo que contesta de forma violenta, espinotando.
Espitrocar.-Furgar, buscar algo valéndose de algo aguzado. Espitrocar nun dedo para sacer un pico de orurizo, por exemplo. Tamén pode ser cunha estaca nun poulo ou nunha parede.
Estadulleta.-Estudullo ou fungueiro está recollido como merece no Gran Xerais; estadulleta só se amenta como algo menos importante, como “estadullo dianteiro do carro, máis curto que o resto”; non se lle fai xustiza, porque, de ser estadullo, era o estadullo máis importante, o que facía oco para que a vaca puidese arrimarse á aixeda e tirar ben. Sen estadulleta, a vaca tería que retorcer a cuada cara ó exterior e non podería tirar a xeito nin cabería polas rodeiras do camiño. Se o estadullo é o home (amigo de presumir e facerse ver, como o galo), a estadulleta é a muller (práctica, mirando por todo, con visión panorámica); sen un estadullo a carrada de herba chegaba a casa; sen estadulleta, non.
Estaraco.- Pau delgado, guizo. Persoa moi delgada.
Estorriado ou esturriado.-Pasou de asado e está revido, medio chamuscado.
Estoubado.- Pouco formal, bruto, que fai cousas sin sentido.
Estourote.-A planta que da campaniñas de cor violeta que sirven para estourar se se golpean contra a man apretandolle a boca. Os galegos estalan e chámanse estalotes.
Estreitoira.-Os galegos, máis aforradores, prefiren treitoira, aínda que coinciden con nós en recoller como sinónimo apeladoiro. É a peza que, espetada nas varas da aixeda, aconchega o eixe por diante e por detrás; por baixo do eixe, as estreitoiras de cada lado do carro únense mediante unha terraxa, un largo parafuso; con carga e costa abaixo, apretábanse as terrraxas para que servisen de freo e non se vencese todo o peso na cabeza das vacas; os mozos amigos de presumir tamén apretaban as terraxas do carro para facelo cantar, para que as mozas soubesen deles.
Estremallagota.-Gran cantidade dunha cousa, especialmente castañas, esparexidas polo chan.
Estrinque.- Cadea usada para acuartear.
Estrombarrúas.- Descoidado. Asociase ó que anda cos pés a rastro.
Estrouzapé.- Remite a unha situación física, de ruido, caída de algodun carro ou dunha burra, atravesado no camiño, con xente rindo ou botando as maus á cabeza. Non é un guirigay, é un estrouzapé. Para Horacio era o ruido que fai o gando cando está inquedo nas cortes.
Farramecho.- Trapo vello e de pouco valor, listo para esfarramechar, para atafuñar unha caldeira ou facer unha farrapa.
Farrumeiro.-Trapalleiro. Amigo de andar con corriahadas, sexan cousas que non serven para gran cousa ou con lerias duns e doutros.
Fita.-Pedra pequena, chaira e de forma circular que se tira contra o tango que suxeita as moedas ou carpetas.
Fizcaña.-Aceno, xesto.
Folizco.- Mancha, pegada de lixo na cara.
Fora-mi-de-mal.-Oxalá, quen nos dera, estaría ben. Expresión acuñada pola familia da Esperanza que cabeza interpretar como un cruce de dedos para espantar o mal fario e atraer boas novas.
Fruxanco.-Buraco aberto no terreo onde se corre perigo de meter un pe e quebrar unha perna (unha pata, caso de animal). Para Horacio Rodríguez é furuxanco.
Fucafuca.- Persoa que se pasa de traballadora, que non ten paraxe, que sempre está a facer algo. Nada preguiceiro.
Furgalla.-O que os galegos chaman farangulla, miga de pan. Aplicase a todo o que é minúsculo.
Furricheira.- caganeira, cagarría. Descomposición. No diccionario de Horacio está.
Furuxanco.-Buraco grande no terreo, segundo Horacio Rodríguez.
Fusgarse.- Evadirse, desaparecer, escucirse.
Gaiteiro.-Cabaliño do demo, libélula.
Galelo.-Cada unha das partes ou polas que forman unha uva; cando as uvas quedan sen criar porque vén mal tempo na floración, o que adoita haber son galelos, con media ducia de vagos. O que nós chamamos uva (ou marangolo, se é do rei e grande) en galego e acio e en castelán racimo; o que nós chamamos bago, tamén o é en galego do GX, cada un dos grans que forman o acio-uva-marangolo, unha vez desprendidos do cango.
Garamalleiro, garamallo.- Algo ou alguén que non asenta, como pasaba cos garamallos no alto dun carro de leña, que se enganchaban con todo.
Garmalleiro.- Un tipo que non coordina moi ben as extremidades porque é moi alto.
Garnancho.- Estaraco escochado e con agumes preparado para que alguén se esgarnanche contra el.
Gobernar.- Amañar, reparar, arreglar algo estragado. Está no diccionario galego, pero estamos deixando que desapareza. É palabra moi usada polos nosos maiores, incluso no sentido de aliñar (unha ensalada, un asado) ou adobar. Temos que gobernar a nosa lingua adoptando esta palabra deturpada polos gobernos que, polo xeral, fan de todo menos gobernar.
Gogo.- Penedo redondeado, preferentemente de río.
Gorgullo ou gurgullo.-Bola de fío de la ou liño. En galego, gurgullo ou gurgullón é o lugar onde nace a auga facendo gurgullas. Gurgullo é tamén o insecto con corpo de forma oval que vive nas sementes dos cereais e legumes e do cal existen moitas variedades.
Gorromela.- Enronia, antoxo, desexo intenso de algo. Pode asociarse a berrar de cordeiro á tarde, á espera de que chegue a ovella do monte.
Goxo.-Veleno.
Grañeira.- A verga coa que se ataban os mollos de centeo ou trigo.
Guizo.-Pao delgado e de pouco valor, nin como vara de tanxer as vacas nin para meter no lume. En galego sirve para definir a candieira e o encendedallo.
Irlar.- Estar case transparente, de tan delgado; unha persoa está irlando despois dunha enfermidade que lle quitou o apetito.
Langrollo.- Tragón, capaz de roubar froito aínda verde e non compartilo co que non foi capaz de subir á arbore.
Licantina.-Lida con moita palabra asociada; podese lidar en silencio; a licantina atúrana tamén os que andan ó redor.
Lida.-Lideira, teima, cisma, concoma, obsesión. En galego GX é loita ou rifa entre dúas ou máis persoas.
Liorna.-Barullo grande, guirigai; boa liorna armaban os porcos cando estaban famentos e sentían que se achegaba o caldeiro coa comida.
Ludencia, en.- Ao trasluz.
Luta.- Loita. Pode ser de broma ou en serio; é xogar para ver quen podía máis, a ver quen pinchaba a quen e quedaba por riba, pero tamén unha agarrada en serio, a ver quen bate máis no outro.
Malingrar.-Infectarse unha ferida, que se pon vermella, inchada e pode criar pus; no Gran Xerais aparece como variante pouco matizada para explicar o feito de "encetarse, empeorar unha ferida".
Mamota.- Sapada, caída que non abre ferida pero probablemente deixa moradela: “Apañou unha mamota!”; cansazo extremo. Tamén castaña cocida con casca, coma na Gran Xerais.
Manxadeira.-A mesa do gando; serve para botar comida procurando que as vacas ou as ovellas non pisen nela.
Manxoeira ou meixoeira.- Nasa para coller troitas.
Marangolo.-Uva grande, que hai que coller coas dúas mans, polo xeral as do Rei. Tamén pode ser marangolo un rapaz moi gordecho ou unha persoa con moito volume..
Mesa.-Para o GX é o leito do carro, o estrado; nos poderiamos definilo como as soltas de abaixo; non poden ser soltas porque son de madeira labrada e van amarrando a aixeda e pondo límites ó estrado; en cada extremo, acollen a base cadrada dos berbiois.
Mormela.-En galego mormeira é un catarro nasal, unha catarrerira. Mormelas, para nós, son os mocos, as velas.
Nacras.- Son eses mocos verdes, pegados, secos, que non saen sonando, requiren traballo de mina.
Niu.-Onde pon os ovos o paxaro. O da pita é niadeiro.
Oxar.-Espantar as pitas para que saian do semillero ou para que vaian para o galiñeiro. Oxe, oxe!
Panchuca.- Vexetal de pouco tiro, cor entre amarela e rosa, que sae debaixo dos chaguazos; ten como pequenas tetas e da un leite con gusto a plátano. En Hemisende chámanlle maias, porque saían en maio.
Pentello.-O que no diccionario galego é “guecho de pelo ou de la”, para nós é o pelo da entreperna. Como dirían os rapaces: “Mira, xa teño pentello”.
Pinote.-O que fai a cabalería cando se espanta ou cando quere botarte ó chan.
Pita cega.- Insecto camiña sobre a auga. Iso que en castelán chama "zapateros".Pita cega.-Zapateiro.
Pitaroca.-Buraco, oco fondo, preferentemente nunha fraga ou nun penedo. Tamén recollido por Horacio Rodríguez
Pizpouteria.-Un dos nomes que se lle aplica ao aparato reproductor feminino. No palabrario de Horacio Rodríguez é dispouteria. Ferragacha, perrecha, cousa, cona.
Pórse nela (ou nel).- Foder.
Prego.- Cravo feito polo ferreiro.
Preseira.- No río, en galego. Non coñecen a preseira do prado, esas pequenas obras de arte que permitían repartir a auga mediante esas caldeiriñas de dous ou tres metros, paralelas á caldeira principal e rematadas en tres ou catro embocaduras para que a auga vaia repartíndose mellor para adolecer o poulo.
Quixote.-Óso de canela con pouco alimento para dar sabor ó caldo, canivete; no vocabulario do Horacio é o pé. En Hermisende chámanlle cousillote.
Rabexar.- Moverse sen parar dun sitio para outro, facendo cousas de discutible proveito. No galego do GX é mover o rabo ou dar co rabo.
Rebechar.-A xogueta tan propia dos cativos e dos animais nas primeiras fases da vida. Aparece no Gran Xerais como sinónimo de brincar. Rebechan os cadelos e os vitelos, os cabritos e os cordeiros e, por suposto, os rapaces; xogar a engaliotarse.
Recadén.-Está ben definido no GX, pero non me resisto a recoller a palabra que designa a xugada contraposta á cuartea, destinada a tirar desde a parte posterior do carro para evitar que que a carrada arrastre ou atropele á xunta principal en baixadeiros perigosos con cargas excesivas; tamén leva ese nome a argola que, con ese fin, ía enganchada na cadea traseira, entre os abrazós.
Regoxa.-Empezadallo dunha barra ou panocha, con moita codia e pouco miolo; carocha. En gallego é anaco de pan, chusco.
Resolta.- Dise da burra en celo, que anda a machos.
Rillar.-Refírese, para nós, sobre todo a aproveitar un oso. Vai unha oración pouco piadosa que, creo, me ensinou o avó Anselmo: “Padre noso, caldo groso, xixa gorda non ten oso, rilla rapaz este oso, ríllao ti que eu non poso”
Ripar.-Sacarlle a folla ós negrillos (antes de que os comese a praga que acabou con eles), que se cocían para alimentar os porcos. No caso dos garbanzos consiste en arrancalos das plantas; paso previo a escoscalos pisándoos cos pés, unha vez ben delourados.
Rodillo.- Pano, peza de cociña para limpar as ou secar os cacharros.
Rompexugos.- Bruto, estoubado. Hai que ser moi bruto para romper un xugo.
Ruxideira.- herba que cando está seca ten unha casula con sementes que ruxen.
Salpedrés.- Pedra, tamén no galego normativo. Para espantalo, en Brumoso os rapaces cantabamos: “Salpedrés, salpedrés, non mates a miña res que xa só me quedan dúas ou tres”
Sansoneta.-Ruxe ruxe, un sermón repititivo, que aburre; en galego GX é reprensión.
Sarnicho.- E o sarritán, a espiña, segundo os de Hermisende
Sarritán.- Sarritán para nós e a espiña, a columna vertebral de persoa ou animal; tamén é un monte con fragas que imita pola forma as sartas dunha columna vertebral, por exemplo o sarritán da Ladeira. Está recollido tamén polo Horacio.
Sentalló.- En galego, como variante non recomendada, é alguén baixo, de pouca estatura. Para nos é o que en galego chaman sentallo, asento, tallo.
Silvaredo.-Matagueira de silvas (os galegos prefiren silveiral). O que máis abunda, agora mesmo, en terras de Brumoso. Tamén hai moito sabugueiro, que cheira ben cando está en flor e arrebuña menos.
Solta.-Peza de pouco máis dun metro, coma un estabullo coas puntas retorneadas e convertidas en argolas para unir as puntas dos berbiois dianteiros e traseiros co fin de amarrar a carga. Como case todo o carro (salvo o eixe, que era de afreixo), facíanse de negrillo; se hoxe houbese que volver ó carro, cos negrillos comidos pola peste, habería que probar outra madeira.
Sornexar.- Respirar mal, facendo ruído.
Sumicio.-Desaparición; cando algo inexplicablemente, non aparece, podemos dicir e dicimos: “Vaia sumicio”. Unha desaparición algo misteriosa. En Galicia e Asturias dirían que era cousa do Sumicio, un demo burlón , un trasgo amigo de cambiar as cousas de sitio.
Talaburdiada.-Treboada forte que estraga os camiños e fai medrar os regueiros.
Talada, rapar a talada.-Pasar moito frío, correr o risco de encandiolarse, atrecer.
Talanqueira.-Vara para xogar o irá, palán. Borracheira.Tasmear.-Calcular con coidado, repartir, equilibrar.
Tesón.-Ganapán para pillar as troitas.
Timón.- Pau do arado que vai da rabiza á chavella.
Timoncela.-Pau de acuartear; timón sen arado, para ese uso.
Tornadeiro.- En galego, tornadoiro, o lugar onde se desvía a auga dun rego ou, no noso caso, caldeira.
Trafugueiro.- Cepo, tronco atravesado na lareira para apoiar a leña que se vai queimar, para que arda mellor. Horacio recolleuna.
Trancaxo.- Pouco coidadoso, trapallas.
Treixó.- Trouzó, tirizó.
Trexeitado.- Que non é xeitoso; referido sobre todo a acceso, entrada, camiño, escaleira. Pouco accesible ou dificultoso para entrar. En persoa, pouco mañoso para facer algo.
Trombeleiro.-Persoa que anda tranqueleando, propensa a caer en cada paso que da.
Trouzó.-Inflamación das glándulas das pálpebras. En galego é variante non recomendada. Prefiren tirizó, orizó ou toromelo.
Tusilvana.- Tunda, unha chea de labazadas.
Veldro.-A denominación da vestimenta completa da ovella logo de tosquiada, un veldro de la.
Vío.-Pao duns dez centímetros e gordo como o pulso dun rapaz que, espetado pola parte baixa da aixeda, serve para enganchar a treixa e suxeitar a carrada. Hai dous adiante, por diante da mesa dianteira, e dous atrás, a carón dos abrazós. En galego do Gran Xerais e a parte inferior dun fungueiro para ese fin.
Xeitoso.- De trato fácil, agarimoso. Mañoso.
Xeixo.- Pedernal, o cuarzo branco.
Xocotó.- En Castromil, parte da pata do porco que bota o pote do caldo ou os cocidos de garavanzos. O que nós chamamos quixote e en Hermisende cousillote.
Xongo.- Gogo, penedo redondeado propio do río.
Zabaneiro.- Persoa que anda sempre lixosa, coa roupa cotrosa, chea de merda. Dise do que sempre anda lixado (dicc. do Horacio).
Zamancos.- Calzado con piso de madeira reforzado con chatolas para evitar esbarar, con cuberta de coiro duro que había que adondear untando con graxa ou pingo sen sal. En galego GX son zocos mal feitos; de rapaces, nós só usabamos zamancos e, non sei o de Castrelos, pero dou por seguro que algún bon zamanqueiro habería por Brumoso.
Zambucada.- Caída de mal xeito, de cangallas.
Zanfonear.- Máis ou menos como rabexar, pero cun sentido de maior urxencia, se cadra. En galego GX tamén significa perder o tempo e, por suposto, tocar a zanfona.
Zarrapastro.- Persoa que non se enfeita nada, que anda de calquera maneira, coa roupa lixada, o calzado acalcañado e lixoso, por exemplo.
Zobar.-Encirrar. Zobar os cans, ou ós rapaces, para que se pelexen.
Zreixal.- Árbore que dá zreixas. Noutros sitios é cerdeira e da cereixas.

Os modernos profetas apostan polos libros como soporte con futuro

Os modernos profetas apostan polo libro como soporte cultural con máis futuro. E nós teimando por enredarnos en Brumoso, Xabrés da Teixeira, Me cago en la Luna ou 365 imaxes por ano. Temos que sentar a cabeciña e reiventar os papiros, escribir na pel dun cordeiro que nos pase o Xe Antoño, grabar mensaxes nunha vella taborela, na caniza dun carro, na porta da bodega. Un visionario da comunicación como Umberto Eco (tamén novelista de éxito con historias como O nome da rosa) acaba de dicir que deixaría en papel unha mensaxe para o futuro. Eco vén de publicar un libro baixo o profético título de "Non esperedes librarvos dos libros" e, de paso por estas terras, advirte que hai libros de hai 500 anos e manuscritos con máis dun milenio e que, por contra, non se sabe o que durarán os soportes electrónicos e os aparellos que os reproducen. Recorda que os discos flexibles morreron antes de completar a súa capacidade de almacenar datos. Umberto Eco di que Internet acolle unha mermelada comunicativa onde todos falan igual. Eu non estou totalmente de acordo, non podo. Porque, sen ir máis lonxe, en Xabres da Teixeira acho a miúdo historias con moi marcada personalidade, inimitables. O que non me impide botar en faltan unha selección das mellores nun soporte de papel. E tampouco se me escapa que, por cada libro dos últimos tempos que merece ser conservado durante mil anos, hai seguramente cen mil que farían un bo servizo axudando a prender un lume (diso sabía moito o Carvallo de Vázquez Montalbán). Claro que se o lume se fixese directamente co anaco de árbore de onde saíu o libro o proceso previo ocuparía a menos man de obra.
Por se acaso, a aínda que pasar á posteridade non forma parte dos meus grandes obxectivos vitais (conque non se me recorde con noxo ou xenreira xa me abonda), eu sigo xogando a dúas bandas e procurando publicar algunhas historias en papel. Por se acaso. Co espazo que haberá na Cidade da Cultura, se cadra ata algún dos meus libros acha acubillo e, nun futuro moi lonxano, alguén me descubre como autor interesante.
Umberto Eco non é único en defender os libros libros fronte aos libros electrónicos. Faino tamén Xurxo Mariño, nun artigo que acabará tamén en soporte de papel, en mans de persoas que aínda ven mellor cando as palabras están nese estado.
Eu non teño nada claro. Sigo a ler xornais en papel, nestes tempos nos se que poden ler a golpe de clik. Sobre o futuro do papel como soporte de comunicación teño máis dúbidas ca certezas. Coma en todo.
Toda esta parolada electrónica vén a conto de que acabo de publicar "Lixo", un libro libro cunha historia dura, das poucas onde non sae Brumoso nin Val de Marcos, un relato de suburbios de cidade, de persoas sen teito, á procura dunha compaña ou unha amizade que convirta en menos frías as solitarias noites da vida. Aquí queda unha capa que, en pocuos días, se poderá ver nas librerías.

Unha molladura en defensa da lingua galega

A auga que por momentos caeu sobre Compostela non abondou para desanimar ós milleiros de manifestantes que se xuntaron na Alameda e percorreron as rúas do Casco Vello para confluír na praza de Compostela e celebrar, xuntos, o Día das Letras Galegas; para reivindicar, unidos, mil primaveras máis para unha lingua sobre a que semellaba haber consenso e que, agora, se sente outra vez ameazada. “Mollámonos polo galego” foi, naturalmente, un dos lemas coreados a instancias dos animadores, que contaron co voluntario apoio de centos de cativos que sempre estiveron entre os máis animosos á hora de berrar. A defensa da columna vertebral dun pobo ben merece unha molladura.

Carlos Callón, o presidente da Mesa Pola Normalización Lingüística, foi o grande animador do acto de festa e reivindicación na praza da Quintana, xunto cos berros cantareiros de Mercedes Peón e o manifesto lido pola escritoras Yolanda Castiño ou Teresa Moure, polo xurista Nemesio Barxa e polo histórico galeguista Avelino Pousa Antelo, que mostrou as súas 95 primaveras e deu exemplo aos máis novos para seguir na defensa da lingua. Nunca é pronto, nunca é tarde de máis neste empeño en defender o primeiro, o máis querido patrimonio de calquera persoa.

Gústame crer que Avelino Pousa Antelo acabou o día das Letras Galegas reconfortado, vendo a praza da Quintana ata tal punto chea que os organizadores acabaron por recomendar aos que enchían as escaleiras, onda a Casa da Parra, que fosen saíndo para que puidesen entrar os manifestantes que aínda non conseguirán facelo.

E non había bebidas, nin cafés, nin bocadillos de balde. Ningunha das lambonadas que adoitan servir para encher recintos. A defensa da columna vertebral foi aliciente de abondo.

O irresistible encanto do arraiano

Ás veces penso que se hai algo máis importante que ter un país, unha cidade ou unha aldea é ter unha raia. Non pola importancia das fronteiras, coas que non teño maior simpatía, porque só serven para separar, e a miúdo de forma arbitraria. Non hai mellor procedencia que un sitio indeterminado, confuso, un territorio mestizo, e para eso nada mellor que unha raia imaxinaria. Deste xeito, un pode cambiar de procedencia cando lle conveña. Sempre me gustou ir polo mundo falando galego e dicindo que era de Zamora. Sempre abracei a patria do Penedo dos Tres Reinos, a encrucillada de ningún sitio, a cabalo entre todos os lugares: Portugal, Galicia e Castela.



Algo de encanto debe de haber nos territorios mestizos para que sexan a miúdo protagonistas de libros -como o "Arraianos" de Méndez Ferrín-, de historias ou de reportaxes como a que ven de saír na edición galega de El País sobre Castromil, a cabalo entre Zamora e Ourense. Só lle falta revelar á receta secreta da pedra para curar as mordeduras de vibirón. Perdo daquela non sería secreta e perdería a virtude.

A crise provoca a resurrección do medio rural?

O rural resucita coa crisis. En Brumoso aínda non se nota, pero seica a tendencia xa se está a ver en moitos sitios. Xente emigrada a zonas industriais que retorna á aldea e saca ferruxe a vellos tractores para pedirlle á terra o que non lles dan as empresas nin as oficinas de emprego. Porque a terra é máis xenerosa cá cidade. A terra, a pouco que lle deas, da. Nunha reportaxe publicada en El País saen exemplos que nos son próximos, o dun mozo de Chaguazoso que está contento de volver a dullar coas vacas, logo de quedar no paro. Volve de L`Hospitalet, unha cidade onde seica hai dous equipos de fútbol, de afeccionados con menos de 40 anos, todos eles dese mesmo lugar do concello e A Mezqueita onde algúns chegamos -tempos aqueles- na procura de días de festa. A este mozo tocoulle volver antes dos corenta e pode acollerse ás axudas de Xunta de Galicia para a incorporación de xente nova ó mundo rural. Aparece retratado, cón dúas das súas vacas, nunha corte das de antes (a da imaxe non é a súa vaca, a da imaxe chamábase Garbosa e criaba vitelos como poucas vacas do país).


Non sei se a normativa galega é máis tolerante, máis próxima á nosa realidade. Se en Brumoso quixesemos volver a poñer unha vacada temo que o teriamos máis difícil. Teriamos que facer unha nave fóra do espazo urbano, gastar uns bos cartos nesa construcción, porque o gando semella ter más dereitos cás persoas. Somos de Castela e León, esa comunidade que é terra de campos, onde hai grandes explotación agrogandeiras. Non sei se a normativa recolle excepcionalidades para as bordas, para as zonas como As Portelas, onde á parte de falar galego estamos condicionados polo minifundismo que impoñen os lombeiros.
Con todo, a terra é máis xenerosa cá cidade. A pouco que lle deas, devolve multiplicado. Non dará para embolsar unha soldada a fin de mes, pero sí producirá de abondo para non ter medo de pasar fame. Cunha hortiña, catro nogueiras e media ducia de castiñeiros, con catro pitas e media ducia de coellos, quen dixo medo?

Comer terra

Foto de Eva Máñez

De rapaz, recordo comer gromos de parreiras, acedas, mesmo pétalos dos cacaragás, que é como chamamos ás prímulas nas Portelas. Ou cacaragalos. O tempo de gardar as vacas ou as ovellas sempre rendía demasiado e había que matalo dalgunha maneira, a ser posible, matando ao tempo o bicho que bulía na barriga. Tamén gustaba a parte máis tenra da més (o centeo en verde), que servía para soar como palleta antes de ser degustaba. O pan, de centeo, era máis negro có centeo que se pode atopar agora nalgunhas panaderías que fabrican galicatessen. Daquela o gran rodaba polas airas enfeitadas con bosta seca, polas arcas e polas tremoias dos muíños antes de rodar, xa como fariña, pola maseira e polo estrado dos fornos. Abofé que, en tan largo camiño, o centeo acababa mesturado con terra, a negra terra daquela contorna. Pero tamén estou seguro de que había máis pan que terra. Nestes tempos de crise nas terras da- fartura, chama especialmente a atención saber de lugares como Haití, onde para combater a miseria que deixou o último furacán, xa vai medio ano, matan a fame con galletas feitas de arxila, aceite e sal. Galletas grandes coma pratos que secan ao sol e que, logo, causan desnutrición, dor de tripas e parasitos. Pero que, de entrada, matan a fame. Un lote de tres galletas custa 10 céntimos de euro. Moito menos que calquera outra comida. Os tempos cambian. Sempre se pensou que a terra, que nos alimenta co que produce, estaba destinada a comer o que quedase de nós, logo da morte, para cerrar o círculo reclamando o seu. En lugares como Haití, agora, a consigna semella ser comer terra para sobrevivir un pouco máis, para prolongar no tempo a cita para ese encontro inevitable.

Artigo publicado en A Nosa Terra, 23 de abril de 2009

O dinosauro

Non coñecían grandes bibliotecas. Non lles servirían de moito, porque a maioría non sabía ler. Non tiñan acceso á internet. Non botaban en falta a rede. Tiñan referencia de que, en tempos remotos, houbera dinosauros nas súas terras. Algúns, mesmo viran brancos buscadores de ósos. Pero estaban case convencidos de que agora non había dinosauros alí. Así que o seu medo era para os leóns, para os rinocerontes e os crocodilos. Para os homes con armas fabricadas noutros mundos. Para os homes de pel branca, aínda que fosen sen armas. E para un ser invisible que chamaban sida e que afectaba a millóns de adultos e a millóns de nenos xa orfos. Foron aprendendo a convivir con ese medo grazas á intervención de curandeiros brancos que os convenceron de que había un sinxelo método de protección contra ese depredador sen misericordia. Ata que apareceu por alí outro ser aparentemente insignificante. Branco, mesmo nas vestimentas, longas ata o chan. Branco, si, pero sen armas de metal á vista. Pequeno e con moita idade para meter medo. Cunha gorra que lle quedaba claramente pequena, que parecía dun cativo. Semellaba inofensivo. Levaba un colgante coma o doutros brancos de roupas cumpridas que non se distinguían por ter feito mal a ninguén. Aprendían a rezar ao seu deus, pero axudaban a vivir mellor. Pero este branco vestido de branco faloulles de que o remedio contra o monstro invisible que chamaban sida non remediaba nada. Que era peor usalo que non usalo. Daquela, comprobaron canto medo pode dar un ser aparentemente inofensivo. Comprobaron que arma terrible pode ser a palabra. Daquela, comprenderon que o dinosauro aínda estaba alí.

Artigo publicado en A Nosa Terra, Nº 1.352, de 26 Marzo 2009

Os abrazos rotos do oso amoroso

Non son só os cardos os condenados a secarse en soidade. Tamén os seres máis agarimosos e suaves poden acabar por ser abandonados, coma se fosen lixo. Como este oso, que semella non ser capaz de crer o que lle tiña reservado o destino. Cantas caricias recibiría? Cantos abrazos lle darían ao longo da súa vida? Non abondou. As persoas vellas acaban a miúdo soas, ata que o cheiro alerta ós veciños, ou aparcadas en asilos, pero os osos tampouco corren mellor sorte. En plena crise, cando o máis indicado sería bañarse con el -porque non cabería en calquera lavadora- para darlle unha segunda vida, o oso da imaxe acabou na rúa, agardando polo camión da basura. Unha mostra máis da falta de gratitude dos humanos, coma se iso precisase demostración. Unha vez máis, abrazos rotos.

Trinta e cinco anos despous

A rede, esta rede, é como a do arañón. Un perigo. Estás enganchado. Á vista de todo o mundo. Neste caso, a miña sorpresa non foi por culpa de Brumoso, que segue a ser un lugar perdido no mapa de ningún sitio, unha ventana que me permite seguir exercendo de home invisible (ou case). Neste caso, descubríronme por outro dos sitios onde estou a través das miñas historias. A través da BVG veu dar comigo, trinta a cinco anos despois, un amigo e compañeiro da minoría de idade, cando os dous cursabamos, xunto con outros retratados para a posterioridade, terceiro de oficialía industrial pola rama de electricidade. O meu compañeiro, que era un notable saltador de pértiga, conseguiu traballar seguindo o oficio dos chispas e hoxe é un dos responsables de que a enerxía eléctrica nos acompañe e sirva. Eu seguín probando outras ocupacións para chegar a conclusión, xa hai tempo, de que nunca terei mellor oficio có que me ensinaron de rapaz os meus pais, o de mirar para a mai terra. As fotos, como a rede do arañón ou a de internet, son tamén un perigo, porque nos deixan ver o que fumos. Mozos. Os espellos, outro perigo, son os que deberían ocuparse de dicirnos, en cada momento, o que somos. Pero son aldrabóns. Por iso, para facernos unha idea cabal, temos que contrastar as fotos coa imaxe do espello, que se empeña en amosarnos unha representación de nós que está máis na nosa memoria ca na nosa realidade. Moi a miúdo, no espello vemos o que lembramos. Son os outros, os que nos rodean, os que van vendo o que somos. Sobre todo se só nos ven moi de cando en vez.

Economía de aforro: pecho e aldraba nunha mesma peza

Eu non teño -como 365- un día vago. Eu teño un día vago case cada día, case 365 días vagos por ano. Por iso pasan tantos días sen actualizar esta páxina. Vai agora, por escribir menos, esta entrada con foto exemplo doutros tempos de vacas fracas e economías aforradoras. As portas acostumaban ter aldraba e pecho, ou carabillo, se eran de casa e non de corte. Neste caso, a aldraba está na mesma peza que o pecho. Poderiamos dicir que é un pecho con nariz.