As silenciadas: Imprescindibles mensaxes longas

Vivimos nun mundo de présas onde as mensaxes teñen que ser super breves, por limitacións dos medios que asumimos como se fosen demostracións daquilo de breve-dúas-veces-bo. Odiamos presentacións con máis de seis imaxes que se suceden lentamente con músicas acaídas. Só queremos mensaxes de tres liñas e só vemos vídeos de menos de tres minutos, porque logo sentimos que estamos a perder o tempo. A próxima aplicación de éxito será aquela que popularice mensaxes de tres palabras. Suxeito, verbo, predicado. Para qué máis. "Estou ben fodido". É un exemplo. Non teño queixa especial. Só acumulo "recorte sobre recorte". Será porque "había onde recortar". A aplicación das tres palabras, Only three words, aínda pode dar moito de si.

Con todo, hai longas mensaxes que merecen ser oídas, lidas e vistas, se cadra máis dunha vez, que merecen unha reflexión. Mensaxes como as de As silenciadas, o documental de Pablo Ces, acollido nun portal ó que me encamiña o amigo David Simón, acostumado a rescatar do silencio todo aquilo que merece ser oído e visto.
As desfeitas doutros tempos teñen máis posibilidades de repetirse se non somos conscientes de que ocorreron e de por qué ocorreron. A miúdo, por nada. Por falta de respecto ó pensamento, ó sentimento do veciño, polas maledicencias dos sementadores de discordias. Deses que abundan tanto en calquera lugar, en calquera momento.
As silenciadas é un documental de 2011 que me pasou desapercibido no seu momento, tal vez pola febre que só salva as mensaxes super breves, smss e demais parentes. Un documental de algo máis dunha hora que non podes deixar de ver aínda que te propoñas velo pouco a pouco para dixerir mellor a súa dureza, para reflexionar de vagar sobre o salvavismo que a especie humana leva dentro.
Un documental con historias como a de Consuelo Rodríguez López, Chelo, nacida nunha familia numerosa esnaquizada pola barbarie que seguiu á guerra civil española na provincia de Ourense. Chelo perdeu ós pais cando era nena. Foron asasinados por teren fillos fuxidos, catro irmáns que tamén perdeu, como perdeu ó seu compañeiro, antes de poder refuxiarse en Francia; a súa é unha historia que non debe esquecerse nunca para tratar de que non se repita. Chelo viviu para contala e nunca máis debe quedar silenciada a historia da súa familia, a de ningunha das familias represaliadas por defender o estado de dereicho fronte á un golpe de estado, por defender as súas propias ideas fronte ás ideas que viñan impostas pola forza da violencia e das armas.
Sería máis comprensible o seu silencio de entón que o noso de agora cando oímos ou lemos mensaxes que apostan pola chegada dun militar que resolvería, dun día para outro, a crise económica e política que temos enriba; mensaxes breves pero aterradores, que poñen de manifesto a crise de valores que tamén nos acompaña.
Se cadra os nosos país vivieron e nós nacimos porque Brumoso foi unha zona máis afortunada co corazón de Ourense, un sitio onde era posible optar polo silencio que aconsellaban as circunstancias familares de cada quen. As circunstancias das nosas vidas non deben impedir agora o noso recoñecemento, a nosa admiración para persoas como as protagonistas de As silenciadas.
Que o novo ano nos axude a non silenciar nada que mereza ser contado.

Próxima parada: Idade Media

Un bozo como o do caníbal Aníbal Lécter non serviría. Tería que ser un modelo que impedise falar. E, para andar libre, precisaría tamén un cinto de castidade para homes, que existe, aínda que supoño que non se usará máis que como elemento de xogo. Con quén é capaz de dicir que as leis, como as mulleres, están para violalas, todas as precaucións son poucas. As libertades de pensamento e expresión non teñen nada que ver con isto. Quen é capaz de pensar de pensar e dicir iso, merece –como mínimo– se apartado de calquera responsabilidade pública ¬–en defensa das leis– e, tamén, algunha forma de vixilancia e illamento –en defensa das mulleres–. Se o suxeito tivese unha mínima sensibilidade, nada diso sería preciso. El mismo se ocuparía de desaparecer, de non deixarse ver nunca máis. A vergonza íntima non lle deixaría. Declaracións como esa sitúannos de volta cara á Idade Media, se non na prehistoria.

Aposta por unha nova vida

Pese a todo, hai un espazo para a esperanza. Este castiñeiro que vimos hai quince días tomado polo lume, coma se fose a cheminea do inferno, ten todas as trazas de apostar por outra vida máis. Na choza que debuxa, onde antes so cabían rapaces pequenos, agora poden caber bases de baloncesto. Non sirve para amparar da chuvia porque o teito é o aire, pero aí está, aparentemente animado a seguir adiante, outros cen, mil anos máis...? Que pequenos somos! Canto mal podemos chegar a facer!

A cara do pavor

O rostro do pavor. Por non poder fuxir do lume ou por avistar a un deses seres de dúas pernas capaces de prendelo?

Os castiñeiros e os fillos bastardos do rei da creación

Medrar, dar froito, reproducirse, esas veñen ser as teimas dos representantes do que chamaban reino vegetal, do que os castiñeiros, polo menos na nosa terra, deberían ser os reis. Pola súa xenerosidade, pola súa persistencia en medrar e dar froitos durante séculos. O seu problema é ter que competir contra o tamén denominado rei da creación, o home ó que tantas fames quitou ao longo dos seus séculos de vida. Con ser a criatura máis complexa, a miúdo semella non ser a máis perfecta. Como se pode ver nestes castiñeiros abrasados porque algún representante da especie dominante quería divertirse vendo a forza do lume, ou simplemente porque foi neglixente ó deixar unha botella que se aliou co sol para o denominado efecto lupa. O membro da especie dominante divirtese ou non chega a ser consciente da desfeita que provocou. Os castiñeiros vense devorados polas lapas, caen esnaquizados. Se poden preguntarse, preguntaranse que fixeron para merecer semellante final. Alguen debería dicirlles que ao rei da creación, como a moitos outros reis, sempre lle acostuman sair moitos fillos bastardos.

É hora de loitar contra o medo que levamos dentro de nós

Non me resisto a reproducir un micro relato de Eduardo Galeano recollido nun microlibro de Alianza Cien que leva o título xenérico de "Mujeres" e que converte ás mulleres no que sempre deberían ser: as verdadeiras protagonistas da vida e dun mundo ben gobernado.


1978, La Paz: Cinco mujeres


“El enemigo principal ¿cuál es?
¿La dictadura militar? ¿La burguesía boliviana? ¿El imperialismo? No, compañeros. Yo quiero decirles estito: nuestro enemigo principal es el miedo. Lo tenemos adentro.
Estito dijo Domitila en la mina de estaño de Catavi y entonces se vino a la capital con otras cuatro mujeres y una veintena de hijos. En Navidad empezaron la huelga de hambre. Nadie creyó en ellas. A más de uno le pareció un buen chiste:
-Así que cinco mujeres van a voltear la dictadura.
El sacerdote Luis Espinal es el primero en sumarse. Al rato ya son mil quinientos los que hambrean en toda Bolivia.
Las cinco mujeres acostumbradas al hambre desde que nacieron, llaman al agua pollo o pavo y chuleta a la sal, y la risa las alimenta. Se multiplican mientras tanto los huelguistas de hambre, tres mil, diez mil, hasta que son incontables los bolivianos que dejan de comer y dejan de trabajar y veintitrés días después del comienzo de la huelga de hambre el pueblo invade las calles y ya no hay manera de parar esto.
Las cinco mujeres han volteado la dictadura militar.

Se cadra só temos unha dificultade principal por salvar.
Urxe identificar o inimigo principal.
Contra que ditadura temos que loitar, aquí e agora?
Contra a dos mercados?
Contra a das insolidarias institucións europeas?
Contra a dos cativos gobernos que nos desgobernan, que nos recortan e nos mutilan?
Se cadra, só temos que loitar contra o noso medo. Ese que temos dentro, a miúdo sen darnos de conta.

Vivamos como gregos e morramos coma indios!!

Noutros tempos, o ideal de todo dios era chegar a vivir coma un crego. A estas alturas ese obxectivo é demasiado ambicioso porque os cregos xogan con moita vantaxe, sen ter que pagar IBI nin IVA, expostos a que lles rouben o cepillo, iso si, pero pouco máis. Sen medo a que ningún goberno, sexa da cor que sexa, lles recorte as prebendas.
O común dos mortais, xa que non poderemos seguir vivindo como galegos, vivamos como gregos porque nunca fomos máis ca eles, como crimos nalgún momento. Vivamos como gregos e gocemos do pouco que podamos gozar co pouco que nos quede por recortar, que nolo recortarán. Só nos queda vivir como gregos. Con máis impostos, con menos paga.
Sen que nos sirva de consolo que os actuais directivos de Novagalicia Banco pidan perdón pola desfeita das antigas caixas. Porque a penitencia corre da nosa conta.
Sen que nos podan servir de esperanza ningunha das medidas coas que o actual Goberno semella apostar por unha rápida volta á idade media, onde os señores vivan coma cregos e os pobres vivan como escravos, con impostos e sen dereitos, sen  máis futuro que emigrar, se poden.
Na situación actual, crecer e crear emprego non é posible, di o presidente. Pero como é posible recortar os dereitos do paro, faise, para incentivar a procura dun emprego imposible de atopar porque non é posible crear emprego. Haberá menos crecemento, máis parados e máis parados sen prestacións. E portas abertas á emigración, para os mozos mellor preparados, se acaso. Así, os nosos fillos terán –con sorte– un emprego digno ao servizo daqueles que nos están a pisar o pescozo.
Eses señores do centro e do norte de Europa, nunca máis quererán saber dunha Europa de cidadáns. Tamén prefiren unha viraxe cara á idade media, e contan con aliados entre os sumisos gobernantes do sur. A Europa do próximo futuro é unha Europa onde os estados poderosos recuperarán, pola vía rápida dos mercados-samesugas ao seu servizo, os fondos estruturais cos que nos países pobres se fixeron autovías que logo serán de pago para quen poda pagar e trens de alta velocidade que, nalgúns casos, nunca chegarán a destino. Cando recuperen os cartos daránnos unha patada no cu e mandarannos a xogar coas pesetas ou co que nos corresponda.
Así que vivamos coma gregos e reivindiquemos, para a hora de morrer, a volta os costumes dos indios. Promovamos unha iniciativa lexislativa popular para que nos deixen queimar aos nosos mortos nunha leira ou na troba dun castiñeiro. Para non ter que pagar IVA de artigo de luxo polos servizos funerarios que, polo de agora, ninguén pode evadir, como evaden os que saben defraudar os impostos que, no peor dos casos, lles perdoarán cunha amnistía fiscal, polo menos mentres quedemos un magote de escravos dispostos a seguir pagando recorte tras recorte.

Converter os servizos funerarios en artigo de luxo é algo tan burdo que ten todas as trazas de ser unha cortina de fume para que nos perdamos mareando esa pedra de escándalo e non demos a vara con asuntos máis graves.

A vaca perdida e eu, tamén

Cada vez boto máis en falta o verde do monte, os camiños de terra, as herbas e follarascas da infancia, a ceruda e as canafrechas, o loureiro e as xestas negrais, os penxemuros, as acedas e ata as ortigas. Por iso, en canto teño un pouco libre xa fuxo do asfalto. Teño a sorte de vivir a tiro de pedra dunha cerra de castiñeiros e sabugueiros e figueiras e afreixos que a urbanización de Fontiñas tivo o acerto de preservar da motoserra. Teño a sorte de estar a un quilómetro do lugar do Viso, que me permite acceder de inmediato a un monte de verdade. Aquí, ós penxemuros chámanlle toxos, pero a min non me importa, fanme sentir no territorio da miña infancia, aínda que me esgarrabuñen as pernas. Hai un camiño de terra polo que ando lixeiro ou corro con xeito, según anden as forzas e as compañas. Un camiño que sería perfecto de non ir paralelo á autopista do Atlántico, que nunca anda de balde. É o que hai, o máis parecido a Brumoso que teño por aquí cerca.
Onte corría, de vagar, como corresponde á idade, cando me parou un vello con pouco pelo e escasos dentes para preguntarme se vira unha vaca escarriada e cunha corda arrastro. Tíñana presa e rompera a corda. El andaba con caxato, con moitas dificultades, pero non andaba só. Cunha pequena moto andaba o fillo, espreitando por todos os carreirois que hai o este da cidade da Cultura. Nin o pai nin o fillo tiñan confianza en que a vaca volvese soa pra corte. Era nova, comprárana hai pouco e non confiaban no seu retorno.

Eu acordeime dunha vaca mansa que a miña familia comprara na Vilavella. O primeiro día que a botaron coas outras querían encamiñar a vacada cara a Celeiros, cara a Portugal. Sempre andara con chocallo e chamáballe a atención oír chocallos de vacas de Hermisende, ó outro lado do río. Pero non se escapou cara a alá. Deuxa a volta nas Teixugueiras, pasou polo lugar sen velo e enfocou cara ó Ladiairo, en dirección á Canda. Viñera en camión e dando moitas reviravoltas, pero ben sabía en que dirección estaba a súa orixe, onde quedaran as súas compañeiras. Foron darlle volta ó alto do Facho.
Despois viu que Brumoso non era mala terra e aceptou quedar.
Non sei de onde procedía a vaca perdida nas proximidades da Cidade da Cultura.
Sendo nova, se cadra só se mandou mudar para librarse de atarres ou para buscar xoldra.

As palabras de San Ciprián formarán parte do “Tesouro do léxico patrimonial galego e portugués”

Desde a dirección do Instituto da Lingua Galega acaban de pórse en contacto comigo para mostrar o seu interese por incorporar o Vocabulario de Brumoso, xeolocalizado e en aberto, a un proxecto chamado "Tesouro do léxico patrimonial galego e portugués", que un amplo equipo de investigadores galegos, portugueses e brasileiros tratan de reunir nunha gran base de datos. Un tesouro de palabras, coas súas variantes e os seus significados, a partir de traballos como o vocabulario comunal recollido neste blog, traballos “que recollan o que di a xente que fala galego ou portugués”. Polo que me contan, son centos os traballos inéditos ós que os investigadores non teñen acceso, e “son moitos máis os traballos de recolleita que parten da comunidade de falantes (asociacións de veciños ou culturais, centros de ensino, afeccionados atentos á súa variedade, etc.). Nós queremos reunir todo ese patrimonio e poñelo a disposición, en aberto, todo xunto”, din.

No me parecía que fose necesario dado que en aberto xa temos o noso pequeno diccionario, pero como me pedían autorización e un nome como coordinador ou editor do glosario para comezar a traballar coas nosas palabras, xa o autoricei.  Autores somos moitos. Partindo do Horacio e do seu vocabulario, seguindo polo xabrés Gabriel, Eva, Teresita, Josefina, Lete, a tía Esperanza, a Xon e a Marina, a miña mai e irmaos (o Pablo foi o que apuntou a posibilidade dunha posta en común en internet) entre outros. Seguramente haberá unha forma de procurar que o modesto recoñecemento sexa máis repartido; teremos tempo de comentalo.

O proxecto do ILG precisa que as palabras teñan unha referencia xeográfica fiable, “como mínimo ao concello (en Galicia e Portugal, en Brasil o dominio é máis grande), porque o noso servizo vai ofrecer cartografía automática”. Por iso creo que Hermisende vai ter que ser referencia inevitable, aínda que xa lles fixen saber que somos de San Ciprián “a práctica totalidade” dos colaboradores. Seguramente terei que seguir pedindo colaboración, porque van pedir aclaracións sobre a interpretación dalgunhas das palabras recollidas e, nalgún caso, eu nos as teño moi adoptadas. Así que seguirá habendo noticias.
Non achamos un tesouro: formamos parte del!

E quen nos vale do noso Valedor?

Alí onde as leis non se cumpran, alí onde as administracións de Galicia pasen por riba dos dereitos dos cidadáns, alí onde haxa unha persoa asoballada e indefensa fronte aos poderes públicos, alí debería estar o Valedor do Pobo alzando a voz e esixindo as solucións que sexan de xustiza.
Onde está hoxe o Valedor do pobo galego? Nos momentos en que máis falta faría o seu labor de arbitraxe e o seu apoio fronte ás arbitrariedades que ve cometer baixo a acaída coartada dos necesarios recortes, que carallo pinta o Valedor do pobo como ariete dun  Goberno recortador falando de leis  mortas e avogando póla súa suspensión? Semella superar as súas encomendas e supera amplamente o que se lle supón cerne da súa razón de ser: a defensa dos dereitos dos cidadáns, sobre todo as dos cidadáns menos favorecidos. E que cidadáns hai menos favorecidos que os dependentes?
Que diría o primeiro Valedor do Pobo galego se puidese oír a este seu sucesor? Difícil sabelo. Era tan cumpridor do mandato que tiña como considerado e respectuoso con todo o mundo que non me atrevo a querer adiviñalo. O meu territorio é a dúbida. Non estou seguro de case nada. Pero creo que un Valedor como José Cora é absolutamente necesario en Galicia. E estou seguro de que o actual Valedor do pobo galego non merece ocupar ese importante labor porque aposta por deixar desvalidos aos que máis apoio precisan. Se unha lei como a da dependencia naceu morta, a función de todos, de calquera Valedor que desexe merecer o nome debería ser pórlles as pilas aos gobernantes para que a doten, para que a boten a andar.
Semella que o Valedor, á vista de que os recortes o queren deixar sen os seus tres vicevaledores, deu en pensar en que a supervivencia da súa cadeira dependería de que servise ao Goberno e non aos cidadáns. Semella apostar por unha consellería e por deixar vacante a institución. Non se lle percibe a empatía necesaria para ocupar a alta representación que ocupa. Se todos os recortes que está a ver son xustos e necesarios e imprescindibles, pouco ou nada lle queda por facer. Dado que xa que dimitíu das súas funcións e das súas obrigas, que siga o paso dunha das súas vicevaledoras, que xa dimitiu á vista das declaracións do seu xefe. Sería un recomendable aceno de dignidade.

Unha boa parte das devanceiras, uns amigos e unha vaca tranquila no curral

Se é certo que calquera imaxe podería dar para escribir un libro, para unha como esta farían falta dous tomos.

Pereira -Tabucchi- sostén acesa a luz para procurar que non nos cegue a escuridade

Unha obra maiúscula escrita con minúsculas, como falando á apelidade, polo baixiño. Unha historia que comeza con trazas de contar unha vida vulgar, case aburrida, a vida dun tipo gris, dun Pereira que pasa de cronista a responsable dunha páxina de cultura porque pasa da política. É un tipo que ás veces resulta patético, que por momentos semella pedir piedade, pero que tamén esperta compasión pola súa aparente fraxilidade; que fala coa súa dona defunta a través dun retrato que leva na maleta cando viaxa, coa imaxe para arriba para que respire mellor.

Sostiene Pereira -Afirma Pereira, na versión galega- é unha historia que medra paso a paso, coma sen querer, sen que nos demos conta, ata converter a este home gris, gordo e con problemas cardíacos, no heroe que nunca aspirou a ser. Pereira pasa de política ata que se converte en vítima e testemuña da morte dun amigo que está a facer as veces do fillo que nunca tivo. Daquela, xa non poderá pasar nunca máis. Terá que deixar o seu testemuño escrito, burlará a censura previa e deixará o seu berro contra a ditadura de Salazar publicado antes de exiliarse.

A grandeza deste libro de entrañas políticas e perfil case revolucionario (sobre todo para os amantes de telo todo atado e ben atado, para case todos os que tocan poder) e a súa aparente sinxeleza. Parece a crónica dunha vida gris e rutineira e, sen embargo, é a vida dun heroe que merece admiración e solidariedade. En ningún momento a súa historia é aburrida, nin sequera cando Pereira, ese católico un pouco descrido, precisa abordar unha especie de metafísica do cotián, cando cuestiona a súa propia fe e busca interlocutores para falar da súa descrenza na resurrección da carne.

Visto desde hoxe, este libro tamén se pode ver como subversivo, porque nos pode facer pensar que a censura da prensa non é algo superado, que a censura de agora é a compra de medios privados ou a conversión dos medios públicos en parcela propia, couto, altofalante do que Goberna. Este libro debería ser lectura obrigada porque pode facernos pensar que todos podemos, todos debemos ser pequenos heroes. Todos podemos e debemos colaborar na difícil tarea de pór de manifesto o que de verdade pasa na nosa cidade, no noso país, nesta Europa que está a ser unha dictadura imposta por ditadores invisibles (mercados) a través de aprendices de ditadores visibles (Fräulein Merkel, et le petit Sarkosy, de momento) que delegan en secuaces capaces de tratar de convencernos de que os vellos de agora gastan oito euros ó mes en cafés en vez de admitir que con pouco máis que eses euros que non lles sobran comen e van vivindo porque comen pouco. Eses secuaces non son tontos, saben que non somos parvos e non tragamos rodas de muíño e, por iso, van converter de novo a televisión de todos no voceiro das súas infumables consignas.

Non sei se é o espírito de Tabucchi, que morreu hai pouco na súa terra de adopción (Portugal) ou o espírito de Pereira o que escribe por min. En todo caso, eu subscribo, como subscribiu Pereira o seu último artigo no Lisboa. Hai que procurar que a cerilla de Tabucchi, que as velas de Sostiene Pereira sigan acesas, que iluminen as zonas escuras, que son cada vez máis.

A Tabucchi quixeron calalo máis dunha vez, pero falou baixo (non era dos que daban berros) e claro, por exemplo a través do seu Manifiesto de la palabra: “Yo hablo porque existo. Cuando mi garganta esté llena de tierra dejaré de hablar”. No primeiro dicía verdade. No segundo, por sorte, equivocouse; segue falando a través dos seus libros e dos seus artigos. E segue sendo igual de exemplar e igual de necesario.

Cando había traballo para todo o que o buscaba

Tempos aqueles en que había traballo para todo o que o buscara e onde o buscara! Este era en Torrejón de Ardóz, en marzo de 1977. Interesante curro na montaxe de xigantescas esferas para hidrocarburos. Supoño que resistirán.

Eu non resistín moito; tiven que deixar o choio para non verme na obriga de converterme en esquirol.

Daquela comezou a miña breve experiencia de vendedor de libros de porta en porta, en Valencia, en Cordoba e en Sevilla. Pero esa é outra historia, máis aventureira e gratificante, e tamén hai algunha foto.

Recarallo: Catro pitas galegas, Cocorota y compañía, falando en turco!

Pois é certo, e acompaño imaxe para descridos: coincidindo coa séptima edición de Catro pitas en castelán, que sempre se titulou Cocorota y compañía, a historia apareceu agora publicada en turco por una editorial de longo e complicado nome: Final Kultur Sanat Yayinlari. Estas catro pitas naceron a raíz dun comentario compasivo da miña irmá Fernanda, que tivo a ben meterse entre as súas plumas para lamentar a súa mala sorte: "Cutadiñas, sempre querendo encher o niadeiro e sen poder conseguilo nunca". Agora levan unha vida longa e chea de sorte, polo menos para min. Doce anos pondo ovos. En Galicia, en galego. En castelán en España, en Venezuela (publicado pola filial de Edebé) e en Estados Unidos, onde foi editado o libro por Houghton Mifflin, en Boston, en 2003. E agora, en Turkía. Como dicía aqueloutro: Quen agardaba esto?

“El reino de la nada”, de Emilio Gavilanes, cheo de marabillas

Emilio Gavilanes é un escritor da nosa terra xabresa nacido en Madrid, un namorado da Carballeda e un contador de historias que namoran. Tiven a sorte de coñecelo durante una fría noite de agosto, o ano pasado. Tiven a fortuna de recibir, como primicia compartida con medio cento de privilexiados, a lectura de Primer día de escuela, un dos relatos que agora publica no seu último libro, El reino de la nada.

Primer día de escuela é un triste, fermoso, tremendo relato onde a memoria do pasado inda próximo —o que viviron os nosos pais— nos asalta e estremece, como nos estremece tamén La tabla del dos, co que comparte a difícil iniciación dos rapaces nunha etapa marcada polo salvajismo da guerra.

Despois de gozar cos dous relatos que Gavilanes leu a carón do Castelo de Puebla de Sanabria, seguín coa miña descuberta persoal de Emilio Gavilanes. A través de El bosque perdido, unha auténtica delicia; a través de Una gota de ámbar, unha crúa metáfora da sociedade moderna presa no illamento, na incomunicación da colmea; a través de El río, a historia universal de personaxes secundarios só en aparencia; e, agora, a través de El reino de la nada.

O relato que da título a este libro é outro exemplo singular da delicadeza coa que este escritor sabe contarnos as historias máis crúas. Tamén datada nos albores da pasada Guerra Civil, é a historia dun grupo de pacientes dun psiquiátrico abandonados polas monxas que os coidaban.

Tempo, memoria, distancia son algunhas constantes desta manchea de fermosas historias. O paso do tempo, a memoria que pasa dunhas a outras xeracións, que rescata e traslada de boca en boca, de man a man, que salva da distancia e do esquecemento. Para min, unha das grandes virtudes destes relatos é a forma en que o autor consegue facernos cribles os sucesos máis sorprendentes e, ás veces, afastados. Case sempre hai alguén próximo que comeza a contar algo que coñeceu de preto pero que, a seguir, nos vai levando por carreiros e túneles onde, por momentos, temos medo a perdernos, pero onde nunca nos perdemos. Sempre hai marcas que seguir, outras historias que nos atrapan, que nos fan pisar outras pegadas ata que acaban por levarnos ás primeiras para pechar o círculo e deixarnos non unha, varias intensas sensacións, varios sentimentos encontrados para reflexionar, cabos soltos para atar; ou non.

El reino de la nada non é un libro que nos leve a Guerra Civil, aínda que estea, como pano de fondo, en varios dos relatos. E un libro que nos leva do soño á realidade, da morte á vida e ó amor, da India a Galicia ou a Madrid. Que nos fai conscientes do paso do tempo e da importancia da memoria con tramas, nalgún caso, de pescuda case policial; ou inter xeneracional, do avó que nos conta o que viviu co seu avó, o pintor de paredes que compartiu vida e maxia cun pintor artista. A memoria está ateigada de interesantes recovecos, de sorprendentes recunchos: á volta de esquina menos pensada pode aparecer unha marabilla.

Tratándose dun libro en castelán, debería facer o meu comentario en castelán. Vai na lingua que me ensinaron os meus pais porque creo que todo o que está en perigo de extinción merece especial atención, sobre todo no caso dunha lingua que nos están a furtar día a día, coa xente que morre, coa xente que emigra, coas institucións que non a protexen abondo.

Anticonceptivo baseado na reflexión

O máis chusco do caso é que o debuxo forma parte dunha iniciativa patrocinada polo Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad. Polo Goberno que, coa outra man, aprobou a reforma laboral que, no mellor dos casos, nos converte en futuros escravos. Cada quen é libre de facer as súas reflexións ata chegar ó diagnóstico que máis lle mole (ou amole). ¿Esquizofrenia gubernamental?¿Autocrítica excesiva? ¿O colmo da hipocresía?

Como di quen eu sei: cada vez máis, este vai ser, xa é, un país de vellos, de parados e de corruptos. Os poucos novos formados que queden estarán no estranxeiro.

O peso da experiencia

A estas alturas, seguramente se me escapan sentencias que, entre os máis novos, poden ser tomadas como a aburrida voz da experiencia.

Con todo, se algunha vez me preguntasen agardando o ditame da experiencia do vello, sexa agora, sexa dentro de vinte anos —oxalá—, creo que xa teño a resposta preparada: Vivín sempre con tanta présa, probei tantos oficios que, agora, seime incapaz de sentirme experto en nada.

Nin sequera podo sentirme experto do primeiro e extinto oficio, do traballo manual no campo, onde o que o que máis me gustaba era arar coa xunta de vacas; nada como ensuciarse coa negra terra de Brumoso; cun pouco de auga, coma novo. Nin como electricista. Nin como axudante de montador de xigantescos depósitos de gas. Nin como peón da construción, antes da burbulla. Nin como vendedor de libros. Nin como xornalista. Nin como restaurador de vellos mobles. Nin como contador de historias. Nin, moito menos, como tractorista ou desbrozador serodio.

O pior de todo e que, se media pregunta, nin sequera poderei dicir: só sei que non sei nada. Porque xa me pisaron esa sentenza. Visto o visto, a miña experiencia nunca vai ser un pozo de sabedoría; máis ben será, está a ser xa, unha pesada louxa. Un peso morto.

Que cousa era eso do Reinado

Que apelen á nosa memoria para dar fé de algo pode ser porque teñamos memoria de elefante ou porque sumemos máis anos cá maioría. No meu caso, o motivo é o segundo. Aínda que a miña memoria é bastante parecida a unha cesta sen cu, voulle pór algo de vontade para contar a miña visión do Reinado.

Con respecto á tradición dos touros, teño bastantes dúbidas, por non ser máis categórico. Con respecto á do Reinado, segundo a vivín, diría que era unha desas tradicións que estaría ben conservar porque teñen moito máis de positivo que de cuestionable (esaxerando, con maldade, poderíase dicir que era unha canteira de futuros borrachos). Para min era unha tradición que, máis que dispor de moitas virtudes, alimentaba comportamentos positivos relacionados con cuestións tan importantes como a amizade e a camaradería, a diversión, sí, pero tamén o respecto ós maiores; tiña eses e máis efectos positivos que, ademais, eran duradeiros, comezaban semanas antes do día de Reis e non se esvaecían en todo o ano. Se houbese que facer unha interpretación por capítulos, poderiamos tentar facela así:

Iniciación e renovación. Facendo mozos e adultos. O Reinado era a primeira toma de contacto dos rapaces coa mocidade. Se cadra, a semana anterior os mozos escorrizaran os rapaces ás galladas para metelos na casa ó escurecer, pero durante o Reinado compartirían a alegría e a festa con eles. Os rapaces podían participar na rolda-cabalgada da mañá do día de Reis, facendo de paxes que suxeitaban o ramal das burras do rei Novo e do Rei Vello, collendo algún caramelo que caía ó chan ou que se puña tiro. Os nenos soñaban co ano que lles tocaría ser rei Novo. O rei Novo sabía que ó ano seguinte tería que ser rei Vello. Ceremonia de renovación xeneracional, onde ningún mozo pensaría aínda que, un día, sería vello. Aínda que non fixese de rei Vello.

Namoriscamentos. Toda a vida é momento para namorar. Exemplos sobran en calquera idade e clase. Pero o Reinado era un momento especial, onde os mozos e as mozas podían facer ou recibir sinais de achegamento, por exemplo a través dos ramos que elas adoitaban preparar para os mozos. Nas casas onde non había mozas, as veciñas daban chourizas, noces, galletas, algunha boitella de licor ou o que tivesen a ben, tamén cartos, ás veces. Os ramos eran puntas de gallas con moitas varas facendo roda que as mozas vestían con papeis ou teas de cores e onde logo colgaban galletas ou caramelos, principalmente. Á marxe do ramo que escollese o rei Novo, sempre habería oportunidade para que os mozos ou as mozas mostrasen as súas preferencias ou as súas querencias. Con que ramo se quedaba cada mozo podía ter un significado. Ou non.

Diversión continuada.- Supoño que eran as verdadeiras vacacións da xente nova. No verán tocaba traballar coma mulas, incluso nos festivos. En cambio, durante os oito-quince días (ou máis) do Reinado os mozos eran os que gobernaban as súas vidas sen imposicións dos maiores. A cousa comezaba días antes, cos preparativos: apalabrar a casa para facer as comidas e ceas en común, con lareira en bo uso e, a ser posible, con mesas e escanos; comprar o rexelo (na miña época non había mocidade nin cartos para comer unha vitela); sacar un tractor de torgos e subhastalo para pagar, co que dese o veciño máis xeneroso, polo menos unha parte dos gastos; o resto, a escote. A festa comezaba unha semana antes do día, pero tiña o seu punto máis emotivo na ronda para cantar os reis, na tarde-noite do día 5 (tal que hoxe), e duraba unha semana máis, polo menos. En resumo: polo menos quince días de vacacións. Para os homes. Porque se hai que facer mínima autocrítica, habería que dicir que non adoitaba haber máis mulleres que as que se brindaban para facer de cociñeiras, que non acostumaban ser as mozas. O único compartido entre sexos era o baile que se facía polas tardes. Se non recordo mal, despois das ceas a xente adoitaba andar demasiado cargada para danzas.

Padriños, madriñas e afillados.- Respecto e deferencia para os maiores. O Reinado era unha etapa de especial importancia para afianzar a de por si estreita relación que acostumabamos ter cos padriños e madriñas. O afianzamento estaba tamén nas chourizas especiais que as madriñas preparaban para os afillados, pero tiña a súa manifestación pública máis emotiva durante a ronda polo lugar adiante, a noite do día 5, cantando os reis de curral en curral, de porta en porta:

De oriente salen tres reyes/ Todos tres en compañía/ No preguntan por posada/ Ni tampoco por comida/ Preguntan por los portales/ Donde el Rey nacido había / De quien es aquel sombrero que reluce en la cocina/ es del señor … / Que por muchos años viva/ De quien es aquel pañuelo/ Que relumbra en la cocina/ Es de la señora … / Que por muchos años viva / ¡¡¡Vivaaaaa!!!

A xente saía ás portas a escoitar a cantarena e os arrulos conseguintes, a convidar a un trago ós cantadores, e sempre había un momento especial en moitas portas, en case todas, entre padriños, madriñas e afillados. Non era raro ver caras emocionadas y alguna bágoa nos ollos. Estreitábanse os lazos de solidaridade entre mozos e adultos ou vellos.

Camaradería, unidade, amizade.- Era tempo de reforzar a camaradería e a amizade entre todos os mozos, que podían ter as súas diferencias durante o ano, que as tiñan a miúdo, pero que acostumaban quedar tapadas pola ola de compañeirismo, de traballar e gozar xuntos desas vacacións fóra da casa. Creo que o Reinado reforzaba os lazos máis alá da mocidade, que a tradición liberaba unha corrente de solidariedade que convertía o lugar enteiro, a través dos traballos e das borgas dos mozos, nunha única entidade de carácter familiar, nunha grande e única familia unida. So había algo semellante durante as mallas, pero con diferencias a favor do Reinado: nas mallas había traballo á esgalla e borralleira (en vez de comida, rascabarriga e borracheira), e non deixaba de haber protestas ( con razón) por ter que devolver a xeira coma se todas as mallas fosen iguais, cando uns tiñan dous carros de pan e outros, que sei eu, trinta ou corenta.

E iso é todo.- Case todo o que hai na cesta sen cu. Máis ou menos. Se penso un pouco, sacaría máis interpretacións para as impresións que deixou en min a festa do Reinado, na que fun rei Vello sen ser antes (nin despois) rei Novo. Á vista de que non pensaba vestir garabata na vida, decidiron deixarme saltar un paso da tradición, supoño. Pero é que as tradicións sempre hai que adaptalas á medida dos tempos (e dos gustos).

Instinto de protección

Unha característica exclusiva do reino animal?