Nadal de neve na lagoa dos Peixes

O mellor do Nadal de 2010, un paseo pola neve que arrodeaba a lágoa dos Peixes (sobre o carouxo que a cubría, non). Coa ilusión, sen esforzo, de andar nas proximidades dun dos polos. Neve virxe, frío soportable. Unha delicia. Pola subida, as vacas celebraban as festas lambendo o salitre que quedaba no asfalto, os restos da sal esparexida para que puidesemos subir ata alá.

Unha perspectiva diferente de Brumoso no día de Noteboa

Pra facer ganas de cear, o día da Noiteboa subimos ata o alto do Ladiairo, pra gozar dunha perspectiva diferente (aérea) do val de Brumoso (ou Val dos Marcos, segundo outras lendas). Tamén pra mirar pra Castrelos e Chaos, para a Moimenta ou cara á Esculqueira. En suma, pra mirar cara a Galicia, Portugal ou Castela e León sen máis que xirar sobre os propios pés que nos levaron ata alá arriba. Ruta relativamente corta, esforzo relativamente grande. Despois, satisfacción enorme. A foto é de Gaby. Como estabamos en familia, eu aproveitei para abrir cancelas a un arrulo como nunca pensei ser capaz de dar. Agardo que me garden o secreto. Non vaian ofrecerme inda un traballo de pregoeiro ou, o que sería peor, de falabarato.

O galego de San Ciprián de Hermisende é un galego Ben falado!

Que nos metan en "Ben falado" quere dicir que falamos un galego (ou portugués) tan bo como o doutros sitios de Galicia (ou Portugal).



Como se dicía antes: benallas pra María ia pro Serafin, pra Xon, pra Elena, pro Teófilo e pra Baldomina, que souperon comparecer diante da cámara coa naturalidade que viña ben ó momento. Outros (entre eles algún que foi alcalde maior) dirían que alí non falamos galego nin cousa que sirva, porque a algúns, o que lle gusta e o autonoxo. Que Cruz e Ben Falado miren pra nós, que a María "Caxera" fale tan ben do noso debería servir para elevar a nosa autoestima unha boa tempada.

Enrique Morente deixounos o crisol e foi polas alas

Non me entrou o flamenco por tocarme vivir en Sevilla cinco anos de estudiante, que foron seis se conto o ano de non vida da puta mili. O gusto polo flamenco entroume a través do grande innovador que foi Enrique Morente, da gran revolución que trouxo con "Omega", onde tomaron unidade e coherencia o Lorca surrealista de Poeta en Nueva York, as baladas de Leonard Cohen, a guitarra de Vicente Amigo ou o rock de Lagartija Nick, entre outros moitos que deixaron un monumento de disco.
A Lorca xa lle cantara Morente antes desa. Por exemplo en Crisol, no disco "Negra, si tu supieras":
"Yo vuelvo por mis alas,

dejadme volver,

quiero morir siendo,

siendo amanecer".

A Lorca seguiulle cantando despois, porque era un dos seus poetas de cabeceira.
Creo que Enrique Morente soubo respectar como o que máis as raíces do flamenco máis clásico e soubo recoller e regalar influencias de todas partes, a todas partes. Algúns puretas quererían asasinalo, en máis dunha ocasión. Morente soubo popularizar a poesía como o mellor dos cantautores e tamén soubo pornos coiro de pita coa súa paixon e coa súa voz, agora acariciadora, agora desgarrada.
Morente deixounos por sorpresa, como Carlos Cano, outro amigo de Granada recordado por Estrella Morente cando despediu ao pai con esa Habanera imposible que xa sempre nos porá os pelos coma espetos. Morente deixounos a orfandade que nos deixan esas persoas que sentimos tan próximas aínda que nunca as tratásemos directamente. Se o vise na rúa, tería que conter o impulso de darlle un abrazo porque tería diante a un amigo de hai moito tempo. Foi polas alas, houbo que deixalo volver. Quédanos a súa música, o exemplo do "home máis decente que coñecí", en palabras de Paco de Lucía.

O que os gobernos non queren oír

Dicía George Orwell que a libertade de expresión é dicir o que a xente no quere oír. Neste caso, o que di Wikileaks é o que os gobernos non queren oír, prestixiado por grandes periódicos. Iso é o que podemos ler estes días. Tantas son as cousas que os gobernos non queren oír que nin temos tempo para lelas. Podemos comprobar que hai ministros con dúas caras e dúas bocas, que merecen premios por excelentes hipócritas. Capaces de compaxinar, por exemplo, ás promesas de xustiza á familia do cámara Couso -asasinado por empeñarse en facer ver ao mundo o que o goberno máis poderoso do mundo non quería deixar ver- coas palabras e xestos de tranquilidade para o poderoso aliado que, neste coma noutros casos, semella capaz de saír coa súa. Pasará o mesmo co maior ídolo dos amantes da libertade de expresión? Acabará Julian Assange condenado por espionaxe? Por unha acusación de violación que semella montada á medida das habilidades deses gobernos que tanto teñen que ocultar? Unha vez máis, matar ao mensaxeiro é o fundamental. Nada de autrocrítica, ningún propósito de enmenda.
Hai agora unha batalla que se desenvolve na rede. A que xa foi bautizada como a primeira guerra mundial no ciberespacio. Os defensores da libertade de expresión -e algúns piratas- contra os escuros servizos do goberno máis poderoso do mundo, que está a ser retratado en toda regla. Para que todos os seus moitos aliados saiban o respecto que lle merecen. Fernando Vallespín escribe en El País un inspirado artigo onde suplanta ao desaparecido Stieg Larson para escribirlle unha carta ao que é, neste momento, o inimigo público número un de Estados Unidos; un artigo onde non deixa de alertar sobre os perigos asociados aos novos guerreiros cibernéticos. Como lector da triloxía Milenium, gocei con Los hombres que no amaban a las mujeres e non tanto cos dous seguintes libros, porque me pareceu que pesaba demasiado o protagonismo dos hackers, con accións que non me acababan de resultar verosímiles. Á vista da que se está a liar estes días, cos hackers de Anonymous atacando os intereses das potentes empresas que non tardaron nada en decantarse polos poderes escuros e en contra da liberdade de expresión e información, creo que terei que volver a segunda e a terceira entrega de Milenium. E cruzar os dedos para que os medios de sempre poidan seguir ofrecendo esas impagabales informacións que nos enchen os días con permanentes exclusivas do pasado recente.

Tuela de augas bravas e ponte sen ollais baleiros

Na ponte da Constitución, a ponte do río Tuela estaba máis ocupada ca de costume, con tres ollais abertos para poder dar paso as augas bravas que formaron a muta chuvia caída e a moita neve derretida (non mirar para a brillante baranda de ferro que asegura unha vista que da noxo).

A sanidade, entre o servizo público e o negocio privado

Día de temporal, axeitado para unha manifestación que quere facerlle fronte ó temporal que embiste contra o servizo público máis esencial: a sanidade. Consignas reivindicativas como "O público é servizo, o privado é beneficio", ou "A saúde non se negocia". Ou outras cargadas de retanca ou quen sabe se de visión profética: "Aforrade para pagar a sanidade".

Cando ata en Estados Unidos fan esforzos para contar sun sistema de sanidade pública semellante ó español, en Galicia, onde Obama desde logo non é referente válido nin sequera cando vai tendo que rebaixar as súas aspiracións iniciais, estamos a ver como se volve a converter a sanidade no bo negocio que nunca deixou de ser para moitos. A boa sanidade, que a pague o que poda. A sanidade pública, para os indixentes. O problema é que, á vista de cómo evoluciona isto, os indixentes acabaremos sendo unha maioría. Así que tal vez só podamos optar entre dúas alternativas: aforrar -se podemos- para pagar a sanidade-negocio, ou mobilizarnos para procurar que siga habendo unha sanidade pública que sexa un servizo de calidade para todos.

Todos iguais?

Todos Iguais?

Ben, como é sabido, iso sempre quixo dicir que hai un máis iguais ca outros.

Neste caso, uns máis cabreados ca outros.

Tampouco hai que preocuparse moito.

Por baixo de nós, sabido é que hai outros pobos e outras bandeiras en peor situación. Por iso xa non saen na imaxe. Son invisibles.

Un exemplo?

O pobo saharahuí.

A miña bandeira preferida

Que ninguén pense que non son patriota. Velaí miña bandeira. Con permiso de Xamón de Huelva, que tivo o feliz acordo.
Tamén estou disposto a render tributo á bandeira de xamón galego, castelán, extremeño, aragonés, etc...

Pantasma vexetal

Os castiñeiros tamén teñen medo. Será do lobo?
Seguramente, non. Seguramente terán medo do home.

Os pobres, os realmente pobres e os mortos que camiñan

Din que rematou razoablemente ben, o cumio sobre os obxectivos do milenio, ese invento dos países desenvolvidos para tratar de lavar as conciencias dos gobernantes e dos gobernados que non forman parte dos máis de mil millóns de persoas que viven por baixo da liña vermella da pobreza (menos dun euro por día para vivir). A ONU mesmo se amosou orgullosa dos compromisos acadados. A achega comprometida por catro dos países desenvolvidos (Francia, Xapón, Noruega e Canadá), de 2.000 millóns de euros, non cubre nin de lonxe o desfase do que os países ricos deberían ter achegado a estas alturas -15.000 millóns de euros- para procurar que se fosen cumprindo os oito obxectivos de desenvolvemento do milenio. Obxectivos sinxelos, de xustiza, entre os que cabe destacar o de acabar coa pobreza extrema e a fame, lograr a ensinanza primaria universal, promover a igualdade de xénero ou reducir a mortalidade infantil.
A ONU está orgullosa dos resultados do cumio porque di que os compromisos monetarios servirán para salvar 16 millóns de vidas ata 2015. Non se sabe cantos millóns terán que morrer, mentres tanto.
Obama, que seica ten tamén case 44 millóns de pobres no seu país de ricos, apostou unha vez máis pola obviedade de lembrar a necesidade de ensinar a pescar en vez de entregar peixes, para avanzar na independencia das persoas e dos países máis necesitados. Pero para iso tamén fan falta cartos. Ou estaría chamando á solidariedade das ONG, que viven do voluntariado?
Se non queremos sentirnos demasiado culpables, o mellor é non ler as novas deste asunto. Exemplo avestruz. Ou tamén podemos acudir a algunha das frases de Eduardo Galeano, esa conciencia crítica que debería sacar as cores a calquera goberno se os que integran os gobernos tivesen algo de vergonza. Para non sentirnos tan culpables (ou para sentirnos máis culpables) sempre podemos acollernos a frases tan cheas de ironía como as que seguen:
“Pobres, o que se di pobres, son os que comen lixo e pagan por el coma se fose comida; os que teñen o dereito de respirar merda, coma se fose aire, sen pagar nada por ela; os que non teñen máis liberdade que a liberdade de elixir entre unha e outra canle de televisión. Pobres, o que se di pobres, son os que son sempre moitos e están sempre sós”.
Os outros, ten razón, non son pobres. Os outros son persoas mortas camiñando. Tan mortos como os que camiñan polo corredor da morte camiño da cadeira eléctrica, da inxección letal ou a forma de matar que corresponda segundo o país e o goberno que mata.

Imaxes do verán en Brumoso. Sexta e última, primeira de outono: Patomate maduro

Ben falado! en Brumoso

Por sorte, hai quen aprecia o galego que se fala en Brumoso. Alá estiveron hai poucos días, guiados polo frieirés José Cruz, reporteiros do programa da TVG "Ben falado!", que dirixe o académico Xesús Ferro Ruibal. Polo que sei, falaron (ben, por suposto), o Serafín, a miña madriña, a Xon, e a María Caxera. Haberá que estar atentos para non perder eses minutos de gloria para a nosa terra. Agora xa non hai problema. Se non se pode ver a TVG ou se se perde a emisión en directo, abonda con buscar o espazo en televisión á carta, na web da canle galega. E a seguir falando galego, que algunha reserva haberá que manter, aínda que sexa fora de Galicia.

Verán en Brumoso. Quinta imaxe: Morte e resurrección?

Este verán non houbo incendios en Brumoso. Das víctimas do ano pasado quedan mortos e tamén esqueletos que loitan por resucitar. As uces sempre van resucitando. Os castiñeiros, poucas veces.

A Cidade da Cultura furtaralle á Catedral de Santiago e ao Apostol o favor dos peregrinos?

Algún día as peregrinacións a Santiago terán por destino prioritario a Cidade da Cultura deseñada por Eisenman, deixando a catedral e o apóstol Santiago relegados a asuntos de sobremesa? Algunha vez, digo, cando o máis destacado non sexan as grúas? Cando as visitas se poidan facer sobrevoando o Gaiás a baixa altura, non desde o chan, non desde ningún teleférico?Peter Eisenman semella contento de saber que este ano se inaugurarán dous edificios. Nunha entrevista publicada en El País conta algunhas cousas que sorprenden e outras que non. Os soños de grandeza de quen mandou botar a andar o proxecto, non sorprenden nada. As razóns da devoción do arquitecto polos gobernos conservadores, si, un chisco. Confesa que os prefire porque lles preocupan menos os consensos, porque están máis dispostos a correr riscos, porque non se sinten obrigados a xustificarse diante dos cidadáns. Non hai como sentirse por riba de todo e de todos. Non hai como os gobernos conservadores para que os arquitectos, os modernos deuses, poidan gozar da liberdade dos paxaros e da discrecionalidade dos reis do antiguo réxime.

Verán en Brumoso. Terceira e cuarta: Están os ourizos cacheiros libres das carrachas?

Non. Ninguén se libre das carrachas. Os parasitos son omnipotentes, están en todas partes. Son amos do presente e do futuro. Do dos ourizos cacheiros e do das persoas.

Verán en Brumoso. Segunda imaxe: o trasno do Carballal ou un pelegrín espelourado?

Album do verán en Brumoso. Primeira imaxe: O dinosauro das Breas prepárase para atacar

Menos medios e menos independentes, menos contrapoder e máis pobreza

Esta estendida a crenza de que a información é poder e por iso existe, a nivel xeral, a idea de que hai que estar informados. Con todo, na cultura actual onde o que non é gratis preferimos piratealo ou compartilo antes que mércalo, tamén queremos a información de balde. Un bo xornal non custa máis que un café, pero preferimos tomar o café e que nos deixen o xornal para botarlle unha ollada ou velo en Internet, aínda que non estea completo. Así ocorre que sempre hai medios de comunicación en crise e que, cando a crise se converte en norma, nas empresas de comunicación aínda se agudiza máis. Menos empregados, información de menos calidade. Medios que pechan, menos pluralidade. Medios con menor capacidade de independencia, información máis á medida do que desexan os poderes. Menos contrapoder. Menos información libre e contrastada. Adeus cuarto poder. Se os medios son en galego, daquela hai debilidades engadidas. Pola escaseza de militantes reais. Polo desprezo dos que ven na lingua propia de Galicia algo sen valor ou de menor valor. Pola resistencia da maioría dos empresarios da comunicación, que só apostan por páxinas en galego se media subvención. Ou subvención enteira. A Nosa Terra non chegou aos quioscos a semana pasada. Segue na rede, pero somos máis pobres, sen a ventada diferente dos xoves. Concienciar sobre un problema que nos afecta máis do que pensamos é o obxectivo do manifesto Os medios en galego importan, no que se reclama máis participación dos axentes sociais na defensa e mantemento de medios de comunicación en galego. Tamén se pide máis apoio á administración e, sobre todo, aos cidadáns, "os únicos que realmente poden garantir o futuro de calquera medio". Seremos capaces de renunciar a un café para mercar un xornal, unha revista en galego? Preferiremos pór o noso gran de area para que Galicia sea un sitio onde se fale só un castelán cunha estrutura gramatical penosa?

Axentes secretos vendedores de optimismo

Sospeito que, a falta de ideas capaces de rachar co pesimismo dos mercados, os gobernos andan a nomear axentes secretos que teñen como obxectivo convencernos de que as cousas non están tan mal como poden parecer. Son os animadores da economía, estes axentes. Ilusionistas que teñen moi difícil papel por cumprir. Os que din que hai menos desemprego. Os que aseguran que os prezos da vivenda baixaron sí que son axentes secretos vendedores de optimismo. Pero teñeno polo menos tan difícil como os vendedores de gromos verdes. Se a vivenda non custa tanto como vivir... Se non custa como unha alma, por aí andará a cousa.

En tempos de crise, todos somos moi remisos a mercar. Nin coches, nin motos, nin gromos verdes. En Fontiñas, terra dos últimos pisos que se venderon a prezo razonable na capital de Galicia, estes días hai o que podería ser un novo modelo de vivenda para os novos tempos. Creo que é o vestidor dos operarios que andan a remozar un dos bloques, pero ben podería ser un modelo de vivenda para seiscentoseuristas (cantos quererían ser mileuristas hoxe). Vivenda con auga corrente e desaugue. Con porta e mesmo ventá, pola outra banda. Completa. Cabería agardar que o IBI non fose especialmente gravoso.

Hai que ir morrendo: "contado para vivir"

"Contado para vivir". Marga Romero. Faro de Vigo / Faro da Cultura 01/07/2010

Dentro da colección deRelatia de Edicións A Nosa Terra podemos ler estes ocorrentes, divertidos e ben contados relatos ennovelados cun título tan acertado como Hai que ir morrendo de Xavier López Rodríguez autor doutras obras como Brumoso, Cacaborro ou Amigo medo (tamén en Edicións A Nosa Terra). Este é, sen dúbida, un libro que recomendo para o verán, para afastar o tedio das tardes de calor ou para gozar dos días de chuvia, narrado con destreza que nos sitúa nun futuro en que o narrador se nos pode facer próximo se coñecemos ao autor que asina, porque o narrador- personaxe non é outro que o autor de O anano enredador, A citación ou Palabra de Aldrabón, un xornalista que traballou nun vello xornal, Diario de Galicia, e que no tempo presente da narración vive rodeado de teleparedes, conduce un flamante Castelao, é fundador do Partido Gris que propuxera que a Seguridade Social puxera a disposición das persoas maiores “un escapulario laico dotado de tele alarma e GPS” e que coma reliquia do pasado conservaba na súa cociña o gas, nun mundo no que os fogos do Apóstolo se reparten entre “o tradicional escenario do Obradoiro e o moderno da Cidade da Cultura”, lugar que precisa de ideas para encher o resto dos días do ano. No capítulo ou relato Gabriela, nome da súa neta, podemos ler: “A min nunca me ocorrera pensar que podía pasar o tempo imaxinando mortes propias pero, ben pensado, semella o máis natural do mundo”. Disto trata este libro de vivir moitas mortes e contalas, dun xeito redondo, con ese final acertado que tanto lle habería de gustar a Dieste, e que nos fai sorrir a María, a compañeira de vida do protagonista e a nós. Hai que ir morrendo é máis que un himno cantado coa música da Guantanemera, é a metáfora dunha necesidade vital, porque se cando un ten “toda a vida por vivir” o normal é “soñar amores” entre outras cousas, cando un “se vai achegando á fin da vida, a principal incógnita por resolver vén sendo a forma de morrer”. Este é o tema: “Soñar posibles mortes parece ser o destino natural para un soñador de seu”. E velaí que se pode morrer estrombado contra a poula coa aparencia de ter botado unha soneca, desaparecer para sempre no Miño quizais comido polos peixes, afogado polo fume cando se pensaba en volver fumar, enterrado entre trastes vellos, atropelado ou perdido e morto para a familia ou ter unha morte breve adormecido polo gas, morrer e regresar. Novelo, no dicir oteriano, ao redor da morte e da vida, á que se pode tamén seguir enchufado artificialmente, e non é o caso desta obra, na que dándolle a volta ao dicir de Oscar Wilde, de quen se bota man no inicio, quen morre máis dunha morte, ha de vivir tamén máis dunha vida. E hai que vivir para contalo e así de ben.

Ningún deus

Blasfemias, insultos, exabruptos. As palabras brutas coas que os mozos cren facerse homes son as que escoitan con máis atención os nenos porque pensan que terán que sabelas e usalas para converterse en mozos. Cago en ningún deus é unha das expresións fortes que lembro da miña infancia. Moi popular. Un prodixio de diplomacia? Unha proposta de micro xaculatoria universal? Cabe imaxinar blasfemia menos blasfema, maior docilidade diante de todos os deuses? Haberá mellor forma de honrar a un deus sen ofender a todos os demais?
José Saramago dicía que a morte é a inventora de deus, que ninguén defendería a súa existencia de sermos inmortais. Defendía tamén o seu dereito a falar do asunto, pese a declararse ateo. Quería falar de deus “porque é un problema que afecta a toda a humanidade”. Razón de abondo, porque a humanidade foi sempre o seu obxectivo, o centro da súa actividade como persoa e como escritor. Sempre estivo coas persoas asoballadas e manipuladas por calquera exceso de poder, fose da man dos estados ou das relixións, de calquera relixión.
Saramago reivindicou sempre o seu dereito a opinar e opinou como un espírito esencialmente libre. Non lle importou saber que se convertería en diana, tanto para os mornos, que prefiren non mollarse, como para os intransixentes, que sempre se cren posuidores da única verdade. Entre os máis intransixentes, os que se senten representantes do único deus verdadeiro, que nin sequera agardaron a que os amigos acabasen de despedilo para criticar a súa descrenza. O voceiro do Vaticano tamén se considerou con dereito a lembrar o memorial de supostos agravios, desde o primeiro momento en que Saramago xa non podía replicar. Nobre maneira de vencer nun debate. Nada de hipocrisía, que non todos os mortos son boa xente.

Publicado en A Nosa Terra nº 1.412

"A morte natural, co ciclo completado, está demasiado sobrevalorada"

Entrevista con Xavier López Rodríguez, autor de "Hai que ir morrendo" (unha de autobombo)

Xurxo González/ ANT Nº 1412 (Foto Paco Villalobos)

Con máis de 25 títulos ás costas, Xavier López Rodríguez (San Cibrán de Hermisende, 1956) vén de presentar a súa última obra, Hai que ir morrendo (Edicións A Nosa Terra, 2010). Caracterizada como unha “biografía do futuro”, o zamorano preséntaa como un texto difícil de clasificar, a medio camiño entre a novela e a colección de contos. Son varios os temas que suxire a súa lectura, pero para moitos destacará a descrición desa área de Zamora que conforman os concellos de Lubián, Hermisende, Porto e Pías, que comparten o galego na raia coa comunidade autónoma de Galicia. Ademais, e a pesar do que poida suxerir o título, Hai que ir morrendo trata sobre a dignidade de completar naturalmente o ciclo da vida.
- Neste libro fala da súa obra anterior. Como se insire nela?
- É un produto atípico, pero mantén un nexo con todo o que levo escrito, que é o interese por emocionar. As veces son emocións de carraxe ou de odio, como en Destrución. Neste caso trátase dunha emoción máis humorística, pero mantén o universo onde me sinto máis a gusto, que é o medio rural do que veño enlazado co medio urbano no que vivo. Sáese do común xa que é un produto máis difícil de catalogar, no sentido de que se pode ver como unha especie de autobiografía de futuro, polo tanto falsa, como case todas ao parecer. Tamén se pode ver como unha novela ou como unha colección de relatos. É un produto híbrido, mixto.
- Tiña necesidade de reflexionar sobre as súas obras anteriores?
-Non, non escribo querendo deixar unha obra que sexa recordada, senón porque o paso ben e porque non sirvo para contar contos. Se fose capaz de facelo como a algúns dos maiores que eu coñecín, se cadra non sentía a necesidade de escribilos. Non quero facer un repaso da miña vida, que non penso que lle interese a ninguén, nin despedirme. Este libro é un esconxuro: pretende apostar pola vida falando da morte. Tamén se trata de cruzar os dedos a ver se se poden vivir outros trinta anos. As mortes soñadas que enlaza o protagonista narrador son sempre coa vida cumprida. A morte natural, co ciclo completado, está demasiado sobrevalorada. Hai que vela con naturalidade e con certo sentido de humor. Supoño que ten que ver co feito de ter pasado o ecuador.
-O libro trata tamén sobre a vellez. Sendo un tema tan presente na sociedade galega, pensa que a literatura a trata axeitadamente?
- Non sería quen de dicilo. Eu sinto necesidade de falar deste tema quizais pola miña orixe. Na aldea os rapaces conviviamos cos avós. A vellez e a morte vívese de xeito diferente nas aldeas e nas cidades.
- Como ve a situación do galego en Zamora?
- Como diría Manu Chao, con infinita tristeza, porque onde non hai xente non pode haber lingua. Na miña aldea, San Cibrán de Hermisende, había máis de cen persoas, pero só quedan quince. Algúns volven cando se xubilan, pero a maioría dos seus fillos e netos xa non falan galego. As aldeas da Sanabria galega non desapareceron en ningún caso, como si ocorreu en Galicia. Pero ao galego en si non lle vexo moito futuro por causa dos políticos de Castela e León. Poderían coidar este patrimonio como coidan os restos arqueolóxicos. Hai que mencionar ao alcalde de Lubián, Felipe Lubián, que é un defensor do galego, mesmo no parlamento de Castela e León. Pero en xeral, sinto que os políticos zamoranos nos ven como traidores por falar galego. Non consideran unha lingua máis como unha riqueza.
- Vostede recompila palabras propias do galego zamorano...
- Foi unha maneira de rebeldía contra a perda do propio patrimonio. Contei coa complicidade da xente máis nova, que amosa interese polo nome das cousas e dos sitios, que tamén se están a perder. Reunimos palabras que están publicadas sen máis pretensión que conservalas para quen teña curiosidade.
- No libro inclúe algunhas palabras propias desa área.
- Tiña interese en incluír certas variantes. Cerdeira para min foi sempre zreixal. Outra que lembro é afeto, por fieito. Non se trata de entorpecer a lectura, pero a variante zamorana está presente tamén en Amigo medo e Destrución, en xeral en todos os meus libros que non se dirixen a un público infantil. Entendo que neste caso non debo dificultar a aproximación dos rapaces meténdolle palabras da miña terra que non van escoitar nunca máis.

Os ricos florecen coa crise

Que crisis? En España hai 143.000 millonarios en dólares -sen contar primeira residencia nin consumibles-, 16.000 máis que en 2008. Son estatísticas de Merrill Lynch. O número de ricos de España dobra o de Alemaña e supera tamén as cifras de Francia ou Italia. A crise está en Galicia. Segundo fontes bancarias citadas por Faro de Vigo, en Galicia hai un 3% menos de ricos: só 22.150. Así non imos a ningún sitio. Ou si. O 15,5% dos millonarios españois son galegos, segundo estes datos. A taxa dobra á da poboación.
E os pobres que? Hai crise de pobreza? Non, a pobreza florece tamén en España e en Europa. Os pobres non son millonarios, pero España si é millonaria en pobres, e Europa tamén. Un de cada 5 españois está no umbral da pobreza, o 20% dos españois. Oito millóns de pobres en España, 80 millóns en Europa; do resto do mundo, mellor non falamos.
Non sei se Merrill Lynch estará a facer un estudo para saber se o número de non pobres que non son ricos serán suficientes para conseguir que o número de ricos siga medrando ou se manteñan, no peor dos casos, estable. Non deberían preocuparse. E os ricos, tampouco. Os pobres son moitos: a pouco que se lle poda cuchar a cada un, abondará para que os ricos poidan seguir sendo máis ricos. Os gobernos, visto está, non teñen nada en contra desa política.

O asasino

Como libro, non me pareceu especial. Non como libro de Zweig. Non como esas novelas curtas que che deixan sen alento, prendado delas. Para o meu gusto, esta non está a altura de Carta dunha descoñecida, nin de Vintecatro horas na vida dunha muller, nin sequera de Viaxe ao pasado. Por primeira vez, sentinme un chisco enganado. Non polo autor, Stefan Zweig, que segue a ser un mestre na descrición de ambientes e sentimentos. Polo editor. Pereceume que Foi el? era un relato apreciable dentro dun libro de relatos. Sentín que non tiña entidade nin peso para constituir un libro por si mesmo. Ata que nos poucos días que me levou a lectura coincidiron dous sucesos igualmente abraiantes. Dous cativos de poucos anos acabaron mortos polos inesperados ataques de cans da propia familia. Un, nas proximidades da casa. Outro no propio piso, cando estaba nos brazos da nai. Visto así, o libro de Zweig resulta tan terrorífico como profético. O libro que non debería deixar de ler ningún pai susceptible de caer na tentación de meter na casa un can bravo -pitbull ou semellante- para ter a ilusión de estar protexendo á súa familia ou para conceder un agasallo moi pedido. Polo visto, e como pouco, resulta imprescindible prepararse e preparar ao can para esa convivencia con cativos. Foi el? Nos casos que trascenderon aos medios con poucos días de diferencia, efectiva mente, foi el. Foron eles.

Un camiño monumental

Un camiño tan ben labrado na pedra durante séculos ben merecía levar a un sitio tan mítico como o Machu Pichu. Neste caso, o camiño non leva a ningún paraíso, natural nin artificial. O monumento é o camiño. A Petada. Un monumento á paciencia. A dos que guiaban os carros que, ano tras ano, ían labrando nos penedos coma se fosen de manteca. Se agora fose necesario, ou rebentariamos o lombeiro con explosivos ou empregaríamos unha tuneladora para facer un burato. E adeus monumento.

Navalladas no cumio dunha xustiza que quixo ser vinganza

Teremos que seguir acatando as decisións da xustiza, aínda que as recurramos polas vías que procedan. Pero creo que a confianza na xustiza queda ferida de morte. Polas formas que se lle ven. Pola saña coa que se mostra. A vista dos acontecementos dos últimos días, da acelerada e unánime suspensión acordada polo Tribunal Supremo contra o xuíz Garzón, un non pode deixar de pensar na morte de Julio César, e non porque se poda comparar ao defenestrado xuíz co ditador máis famoso de todos os tempos. Non sei se entre os que tanta présa se deron por facer felices a Falanxe e Manos Limpias habería un ou máis dun Bruto. Non sei cantas navalladas leva enriba Garzón nin cantas leva enriba a xusta demanda dos que queren saber qué pasou cos desparecidos do franquismo.
O que si nos deron desde a cúpula do poder xudicial español foron argumentos de abondo para chegar á conclusión de que a xustiza pode ser ben áxil cando quere e que, neste caso, quixo ser vinganza en vez de ser xustiza. Iso quedou ben á vista de todos. Garzón é un xuiz demasiado ousado para os gustos da maioría (a totalidade?) desa cúpula que semella sacada doutros tempos para defender privilexios doutros tempos e manter no limbo xurídico os crimes doutros tempos. Seica existe aínda a posibilidade de que o poder xudicial abra unha vía para que o xuíz poida ir ao destino que pedía como saída honorable, a Corte Penal de La Haya. Se lle abren esa porta, será como unha condena máis. Porque primeiro xa lle fixeron morder o po, xa fixeron o posible para que Falanxe, Manos Limpias o partidos políticos coas mans tan pouco limpas como esas organizacións abrisen botellas para brindar pola destrución dun xuíz valente e recoñecido a nivel internacional.
As vítimas, no futuro, tal vez teñan que conformarse con que non as condenen dúas veces polo mesmo inexistente delicto. Ou buscar, no estranxeiro, a un xuíz valente como Garzón que teña por riba del unha cúpula máis comprensiva coas causas xustas, coas causas de xustiza universal, unha xustiza non comprensiva nin cómplice cos partidarios de manter escurecidos e sen investigar os xenocidios.
O que está a quedar claro de toda esta lea é "a profunda capacidade de causar inxustiza que ten a xustiza". Son palabras doutro maxistrado da Audicencia Nacional, José Ricardo de Prada, nunha entrevista que publica El País. En diante, a min a xustiza vaime producir máis medo que respecto, algo que xa me pasaba coas forzas da orde pública; neste caso sinto que se debe ó feito de que son persoas, persoas capaces de equivocarse e que van armadas; no caso da xustiza, o meu medo estará asentado en que nos está a demostrar que é capaz de adoptar decisións profundamente inxustas. De forma áxil e contundente, iso si.

Pornografía en "prime time"

O recrudecemento da crise económica, co sorpresivo anuncio de recorte de soldos de empregados públicos e conxelación de pensións, coincide coa estrea dun programa de corte escandalosamente pornográfico: Mulleres ricas. Un programa que, segundo din, nos mergulla no mundo do luxo e a exclusividade a través das rutinas de cinco mulleres que gozan dun alto poder adquisitivo, ao alcance de moi poucos. "E hoxe que vas facer", preguntalle a nai á filla adolescente; e ela contesta: "As uñas", con cara de colmar así as súas mellores aspiracións.
Amigo, se o soldo ou a pensión non lle abondan para alimentarse, vexa este programa. Segregará saliva de abondo para encher o estómago. Se en vez de segregar saliva nota que segrega bile, daquela apague a televisión e non mire para o mundo das mulleres ricas porque este programa non lle vai axudar. Se en vez envidia sa só sente noxo, terá que administrar ben a súa miseria e alimentarse polas vías tradicionais. E, desde logo, xa sabe, os menores non están preparados para ver determinados programas; na hora deste espazo acusadamente pornográfico e escandaloso mándeos á cama ou estrague as conexións da televisión e bótelle a culpa a TDT ou ó Goberno, que teñen as costas anchas e poden con todo.
Se vostede non é empregado público nin pensionista, sempre pode excitarse pensando en que, por unha vez, serán outros os que teñan que apertar o cinto. Goze así, que é unha pornografía menos dura e, seguramente, máis saudable.

Cinzas revolucionarias*

Eu tiña claro que un corpo morto era un bo candidato para rir del. Aínda que só fose por liberar de forma tan involuntaria como inevitable gases acumulados. Había na miña memoria demasiadas historias con cadáveres facendo rir. Como a da velliña que –en tempos con cadaleitos só para ricos- se escucira do escano no que a levaban cara ao cemiterio e acabara na maseira dos porcos, logo de baixar a escaleira tan lixeira como unha rapaza de sete anos. Ou a da pobre de pedir á que non deixaron descansar no velorio, porque os amigos da esmorga decidiron sentala nunha cadeira, coa roca na man, para darlles un susto aos compadres que durmían con toda tranquilidade; para darse, logo, unhas gargalladas compartidas. Ou a historia do home que acabou de pé na cova, como para esculcar se faltaba alguén ao seu enterro; fora a consecuencia de que os pés da caixa se zafaran das mans dun dos portadores encargados de largar as cordas de vagariño. Demasiadas historias de vivos a rir dos mortos, coma se os coitados estiveran condenados a non descansar.

Todo pesaba. Por iso, a da incineración fora unha decisión adoptada en firme desde moito tempo atrás; trinta anos, como pouco. O do sitio onde esparexer as cinzas quedara un pouco máis por determinar, con liberdade de escolla para o que quedase.
Sempre amigo do escaqueo, mesmo antes de aprender as correspondentes tácticas no servizo militar, eu liscara antes, sen facer caso das ameazas de María, que advertía con retirarme a palabra se facía iso. Así, no tocante á gran carracheira, todo se mantivera segundo o previsto. No referido ao reparto das cinzas si houbera, no último momento, un lixeiro cambio de plans. Xunto con María, os meus irmáns xa espallaran unhas poucas cinzas na viña das Mioquiñas, entre o zreixal do país e o carballo que nunca nos atrevéramos a cortar. Outro mangado, no regueiro da Canle. Unha manchea, no río Túa, á altura de Penacova, debaixo dun amieiro onde pescara moitos escalos de rapaz.
Aproveitando os paseos que daban de forma vocacional, os meus irmáns e María ían deixando arestas de min nos prados de Lagoas e do Carruceiro. Quixeran ir a Val de Cabritos, a tiro de pedra da serra do Marabón e da portela da Canda, pero as pernas tamén lles pesaban e decidiran deixar outra mostra do meu borrallo a carón do Castelo de Rebordelo.
Cando se preparaban para deixar outras pegadas miñas no prado do Viñal de Riba, a unha das miñas irmás déralle por dicir que aos meus pais tamén lles gustaría terme cerca e María estivera de acordo en facer unha especie de funeral para deixar a furna, cunhas derradeiras cinzas, as lambedelas, no mesmo sitio onde estaban descansando as deles, no cemiterio de San Cibrao.
No día sinalado, déranse cita medio cento de persoas, como era acostumado, porque sempre acudían veciños dos lugares próximos, segundo un costume que duraba máis que a xente. A procesión subira o Camiño Novo a bo paso, con pouca carga: a furna nunha cesta de vimbio, que levaba María coma se fose levar a merenda aos seitureiros, e un par de ramos feitos con produtos do país: fronxas de uz, polas de carballo, un mangado de afetos, unhas varetas de loureiro.
Non faltaran unhas oracións, porque alguén dera por feito que non podía haber enterro sen cura e o párroco fora avisado. Cando xa ían baixar a furna á cova, un inesperado refacho de vento levantou o testo e as cinzas esparexéronse en todas direccións. Cando os presentes foron abrindo os ollos, todo eran caras de pasmo por ver as cinzas que enfeitaban ao veciño máis próximo. O cura era aínda mozo e gastaba uns bigotes tan negros coma a pez; naquel momento, sen embargo, semellaba que se lle botaran cincuenta anos por riba dos beizos. E así, ninguén se libraba de levar con el algo de min. Case ninguén. María contiña a risa a duras penas e non sería quen de facelo se chega ter diante un espello de corpo enteiro, porque lle serviría para comprobar que ela era, entre todos os que a arrodeaban, a única libre de cinzas. Coma se o meu respecto por ela se mantivese máis alá da morte. Ou coma se eu por fin decidise, tan a destempo, abandonala.
María dicía:
-Quen podía agardar isto? Toda a vida fuxindo do mundo, encerrado nas súas historias, e agora vai e decide marchar con todos.
Baixaban a furna, que aínda tiña cor de cinzas por dentro, ata a cova, despois de recuperar o testo que, por fortuna, non mancara a ninguén. Despois de agardar ao selado da sepultura, e logo de comprobar que a xente xa estaba recuperada do susto, María engadía:
-El sempre semellaba moi tranquilo. Quen nos había dicir que dentro del habitaban unhas cinzas tan revolucionarias.

*Este texto foilles entregado ós asistentes á presentación de Hai que ir morrendo na libraría Couceiro de Santiago, como adenda posible para engordar ou darlle outro final ó libro.

Presentación de "Hai que ir morrendo" na libraría Couceiro de Santiago

Información relacionada en La Voz de Galicia
Entrevista en La Voz de Galicia

Unha democracia con exceso de hipotecas, asentada en milleiros de vítimas invisibles

Orgullosos como andabamos de "vender" o exemplo da transición española a outros países que debeían pasar de ditaduras a maqueadas democracias, agora estamos a caeu da burra. Estamos a descubrir, con pasmo, que a nosa democracia non está tan consolidada como criamos. Agora estamos comezando a descrubrir que a democracia española quedou falsamente asentada sobre demasiadas hipotecas, sobre un lamacal denominado Lei de Amnistía de 1977 á que nestes días lle están sacando as cores desde diferentes frontes, nacionais e internacionais.
Neste asunto, como noutros moitos, teño as ideas bailando sobre moreas de dúbidas que non deixan de moverse. Non simpatizo cos xuíces estrela, pero creo que o caso Garzón pode virnos vén para axudarnos a caer na conta de que tal vez sexamos nós os precisados de asesoramente e exemplo, porque democracias máis sarodias están avanzando máis de présa, librándose de hipotecas como esa Ley do punto final e a obediencia debida que Alfonsín apadriñou na Arxentina en 1987 e que 22 anos despois foi debidamente derrogada para enxuizar aos culpables de crimes e desaparicións masivas, ás ordes de Videla e compañía.
Pasaron 33 anos desde a promulgación da Lei de Amnistía española que o Comité de Dereitos Humanos da ONU considera tan ilegal como a Lei do Punto final. Amnistía Internacional e outros organismos defensores dos dereitos humáns claman no deserto, polo de agora, contra o que os españois -como un todo- seguimos sen ver como xenocidio: a desparición forzada de máis de cen mil persoas. Os españois seguimos sen sermos capaces de caer na conta de que o crime de desaparición forzada non é amnistiable.
As vítimas son invisibles, salvo Baltasar Garzón, que de xuiz se cadra un chisco prepotente está a converterse nunha vítima de relumbrón para que se crezan os que nunca creron na democracia pero que se amparan nela e nas hipotecas sobre as que se asenta para convertela nunha canle de vinganza, nun escarmento exemplar, nun aviso para navegantes. A lei de Aministía deixou todo atado e ben atado. Quen se atreva a tentar desatalo para facer visibles ás vítimas pode acabar descabezado.
Que nos impide promover unha derogación da lei de Amnistía que sirve de amparo para crimes masivos, para desaparicións que non son amnistiables? Unha lei que da cobertura a crimes que son, pola súa propia natureza, imprescritibles? As miñas dúbidas pesan aquí máis cás miñas certezas, pero síntome na obriga de opinar. Para o Goberno e para os partidos maioritarios resulta máis cómodo e menos arriscado sacrificar unha cabeza, aínda que sexa a dun xuíz con máis de exemplar que de estrela, por non remover no lamacal. Semella que preferimos seguir mantendo unha democracia hipotecada, aínda que non poidamos servir de axeitado exemplo para outros.

Progreso sen bozo

Durante o verán de 1981, como estudiante de xornalismo que facía prácticas en El Correo de Zamora, tiven a oportunidade de entrevistar en Valladolid a un Miguel Delibes que me deu, entre outros, un titular que hoxe segue igual de vixente e necesario: É preciso pórlle un bozo ao progreso para que non devore no presente o futuro do planeta. Delibes xa escribira “Un mundo que agoniza” e estaba daquela moi preocupado e irritado polos vertidos de residuos radioactivos que se estaban a facer na chamada foxa Atlántica, fronte a Galicia. Como é sabido, o bozo é a bolsa de cordas, arame ou coiro que cubre o fociño do can para que non trabe, o fociño da vaca ou do cabalo para que non se paren a comer cando están a traballar. Ata a súa morte, hai poucas semanas, Delibes seguiu firme na súa teima de auténtico ecoloxista e deixounos, man a man co seu fillo científico, outra chamada ás conciencias no seu libro coloquio “O planeta ferido”. Deixounos unha pregunta inquietante que non ten, polo de agora, resposta tranquilizadora: “Que mundo herdarán os nosos fillos?” Miguel Delibes non puido marchar confiado en que os seus numerosos netos herdarán unha terra habitable. Porque aínda hoxe non hai garantías de que se porá o debido couto ao quecemento do planeta, á progresiva escaseza de auga, ao deterioro da biodiversidade. Delibes foise vendo que os bozos, cando os hai, están mal colocados a mantenta, ou están vestidos menos tempo do necesario, ou teñen buratos polos que o violento Hyde que habita dentro do progreso segue a facer das súas, trabando e engulindo no presente os recursos que habían garantir o futuro.

Publicado en A Nosa Terra nº 1.400

Hai que ir morrendo

Así se titula o meu último libro, especialmente recomendable para persoas capaces de tomar o referido á última viaxe co humor que merece un asunto do que non se pode pasar pero no que tampouco se debe pensar demasiado, para que non nos faga remarguexar a gorxa mentres andamos por aca e podemos endulzar a boca. Non sei se Hai que ir morrendo é unha novela futurista con certo contido autobiográfico ou unha sucesión de relatos de humor. Pode ser una historia de iniciación arredor da morte ou unhas memorias do futuro que me agarda, agardo que aínda un chisco lonxe. Tamén pode ser unha aposta comigo, un conxuro para que se me permite gozar da vida tres décadas máis, ou así. Se para unha escapada de fin de semana ou unhas vacacións facemos tantos preparativos, por que non deberiamos comezar a prepararnos logo para a única viaxe que ninguén pode deixar de facer? Tamén é iso, este libro. E máis cousas que non sei. Sei que non quixen frivolizar arredor da morte. Que si quixen quietarlle ferro ao asunto. Deixar algo que faga sorrir.

Miguel Delibes: un home bo, con ideas claras e raíces firmes

Seica quería ser recordado como una boa persoa e así será. Un gran escritor que soubo retirarse antes de que se resentise a calidade da súa obra. Nisto gañoulle a Torrente Ballester. Un home recto que non se deixou comprar polo capital de Planeta nin polo de Prisa.
Como lembra Marina Mayoral no seu artigo de La Voz, o editor Lara tentou convencelo para que presentara unha obra ó premio Planeta desde a seguridade de que o gañaría, pero el descartou a tentación porque pensaba nos ilusionados principiantes ou non consagrados que presentarían un libro con toda a ilusión e ningunha posibilidade de gañar o premio. Nisto gañoulle a Cela que aceptou presentarse e gañou para deixar unha memoria de pleitos, ademais da seguridade de que nunca foi unha boa persoa, aínda que fose un excelente escritor.
Cando Miguel Delibes rexeitou dirixir El País, nun momento en que estaba chamado a ser a voz da nacente democracia, supoño que tivo máis dúbidas. Chegara a dirixir El Norte de Castilla e rematara por deixalo cansado de tanto pelexar contra a censura do tardofranquismo. Seguro que lle resultaría tentador dirixir un proxecto como El País, pero dixo que non por non deixar as súas raíces, ben entorgadas (que diría o Xabrés da Teixeira) entre Valladolid e Sedano.
Cando se morre, case todo o mundo é bo. No caso de Delibes foino antes, foi bo sempre. Por iso non é de estrañar que fosen máis de 20.000 as persoas que quixeron decirlle adeus. Botámolo de menos milleiros de persoas que só podemos achar consolo en saber que nos deixou unha fermosa colección de historias emocionantes, unha manchea de personaxes tan inesquecibles como el propio.

Larga vida para a literatura de Miguel Delibes

Polo xeral, a morte motiva. Para ler a algún autor, quero dicir. Basta que morra un escritor, se cadra medio esquecido, para que a súa herdanza apareza nos esparates das librerías. O negocio é o negocio. Miguel Delibes nunca foi un autor esquecido. Tivo merecido recoñecemento en vida e merece que o sigamos lendo e lembrando a partir deste momento porque as súas historias están cargadas de humanidade, de emoción.
Como estou algo lonxe para facerlle unha última visita -tampouco son partidario deses costumes-, decidín reler "La mortaja". Pola impresión que deixou en min de lecturas anteriores, por ser unha desas historias tan breves como densas e inesquecibles. A historia dunha iniciación á morte, unha realidade á que tantas veces e tan ben se achegou Delibes.
En La Mortaja está tamén a súa preocupación pola natureza, maltratada e expoliada en nome do progreso, e está igualmente a súa mirada a un tempo crítica e comprensiva con respecto da condición humana. Un retrato do sós que estamos na vida aínda que vivamos rodeados de xente. O Senderines non vive rodeado de moitas persoas. Ten veciños, pero ben que lle custa dar con que lle bote unha man para vestir ó pai morto. Ten que mercar a axuda, dalgún xeito.
Polo que dicía, e á vista de que os médicos aínda non aprenderon a prolongar a vida con suficiente calidade de vida, Delibes estaba desexando pechar os ollos. Sorte que nos deixa, para sempre, unha lexión de compañeiros: o entrañable señor Cayo, o Nini, o Mochuelo, Azarías, o propio Senderines e tantos outros. Con tanta compaña, nunca estaremos tan orfos como se tivo que sentir o protagonista de La Mortaja. Larga vida para a literatura de Delibes. Tan próxima. Tan entrañable. Tan universal.

Todo por amañar

Nin Supermán, que funciona como fábrica de cartos, nin aquel pai que o amañaba todo, todo, todo no anuncio dunha compañía de seguros. Isto seica só o amañamos entre todos.
Tiveron que ser unha vez máis os creativos publicitarios os que nos viñesen lembrar algo que, polo menos no meu lugar, estaba moi claro hai corenta anos. O alcalde de barrio tocaba a campá.
Un representante de cada casa acudía ao sitio das reunións, onde se falaba do que había que facer, onde se buscaba o acordo sobre o día para facelo. A seguir, cando a campá tocaba de novo era, un supoñer, para amañar a petada das Teixugueiras, que estaba desfeita polos regueiros da invernía. Así se anovaban os camiños de todos, co esforzo de todos os veciños, en beneficio de todos.
O único que non me acaba de convencer da actualización deste costume é que a iniciativa veña da man dos gurús da publicidade e a comunicación. Xa nos teñen demostrado que poden provocar reviravoltas da opinión pública e mesmo inesperados cambios de gobernos. Se agora revelan que son capaces de activar solucións para esa crise contra a que se estrelan os gobernos, vai ser cousa de tomalos aínda máis en serio. Ou para collerlles máis medo, se cadra.
Pero non sei se non sería máis doado acadar unidade de criterio e acción mediante purgantes como o que nos receitou Rosa Díez a todos os galegos, cegada polo seu desexo de zouparlle a ZP. Tal vez a campaña dos comunicadores debería ir, de momento, en negativo. Para botarnos a andar en positivo, tal vez debesen tocarnos a moral, acusarnos a todos e a cada un de nós de non servimos para nada, moito menos para remontar unha crise do copón.
Se o futuro é dos escépticos e dos dubidosos, dos que o ven todo por amañar, meu será.

Publicado en A Nosa Terra nº 1.396

O Papa acaba coa crise nos hoteis máis caros de Compostela

O que pode, pode. As alianzas, incluso (ou sobre todo) cando o seu reino non é deste mundo, valen de moito. Onde nin alcaldes nin presidentes atopaban catalizadores para impulsar o Xacobeo 2010, abondou co anuncio da visita do Papa para que, en poucas horas, desaparecesen as inquietudes dos hosteleiros composteláns con máis estrelas. Cheo, de milagre. Polo menos un día. A case 600 euros a estada, segundo publica La Voz de Galicia. Pero que lle importa iso a quen non oíra falar da crise.
Esta por ver se os hoteis de menor categoría tamén terán ese día todo cuberto. O que é seguro é que poucos fieis poderán asistir aos actos que protagonice o Papa, que non se anuncian multitudinarios. Nin Obradoiro nin Monte do Gozo. Do que non me cabe dúbida e de que terán máis posibilidades de atopar un sitio para ver ao ilustre visitante os que poden pagar un cinco estrelas. E estarán mellor descansados.
Despois dame por pensar se se esgotarán tamén as prazas da hostelería somerxida. Por pensar, ata penso se poderiamos sacar uns euros alugando un cuarto. Ata que caio na conta de que non temos ningún cuarto desocupado. Pagaría alguen por dormir na nosa trasteira? Tanto ten. Agora que lembro, alí non cabe unha agulla. Tivemos que enchelo de trastes para facer sitio na casa.
Como temos feito diante doutras aglomeracións anunciadas, se podemos, fuxiremos de Compostela para deixar sitio aos fieis. Polas rúas. Non na casa.

Cocorota e outras pitas con desigual fortuna

Acabo de recibir con sorpresa e alegría exemplares de quinta edición do meu libro "Cocorota e compañía", a versión castelá que fixen de "Catro pitas". Dez anos despois da súa publicación inicial, o orixinal en galego está descatalogado porque nunca funcionou demasiado ben e había que deixar sitio para outros. Non pasou da primeira edición. Pola contra, a tradución que fixen ao castelán vai pola quinta en Edebé, está publicada en Venezuela por unha filial do propio grupo e en Estados Unidos pola editorial de Boston Houghton Mifflin (2003). Ata existe unha versión en braille, cousa que non sabía ata que o dios Google mo revelou hai un días. Unha desas agradables sorpresas que un recibe no medio de tantos sustos.

Cocorota, Coqueta, Careta e Cora teñen os mesmos nomes, pero a súa aventura tivo pouca sorte na lingua orixinal, en galego, e ten sen embargo, novas oportunidades en castelán, nas librerías e nas bibliotecas de Galicia, resto de España e América. Misterios da vida e dos mercados literarios.

Un mundo de máscaras e caretas

O normal é que case nunca nos mostremos como somos. Por pudor, tamén por loitar contra o frío, logo demos en vestirnos. Como medida de autodefensa, poucas veces amosamos claramente os nosos sentimentos. Quéresme? E ti a min? Por razoable medida de precaución ou por comprensible covardía, case nunca deixamos ver as nosas ideas. Se os outros saben moito de nós, teñen vantaxe en contra nosa. Por iso dicimos en cada foro aquilo que se supón debemos dicir. Por iso empregamos en cada momento á lingua que cremos máis conveniente; así, a miúdo facemos travestismo lingüístico, non para garantir que nos entendan senón para que non se use contra nós o feito de facer uso do dereito a empregar unha lingua propia e oficial. Polo xeral, andamos polo mundo disimulando, agachados debaixo de expresións moi acaídas: sinceramente, en honor á verdade, como cho digo, xúrocho. Andamos escoitando tamén esas manifestacións e sabendo, por suposto, que de todo iso, a metade da metade da metade, ou aínda menos. Daquela, se todo é como o definía Larra. Se o mundo todo é máscaras. Se todo o ano é carnaval. Se pasamos pola vida simulando o que non somos, sen dicir o que pensamos, por que aparece todo bicho careto revolucionado, cando chegan as vésperas dun novo carnaval. Por comer abondo antes da obrigada dieta da Coresma, xa non. Porque agora don Carnal, mesmo no medio da crise, reina todo o ano. Será que precisamos afacernos á ilusión de que a máscara aínda pode agachar algo. Ou para ilusionarnos coa absurda idea de que non a levamos vestida o resto do ano.

Publicado en A Nosa Terra, nº 1392

Plumas e artefactos explosivos contra a lingua galega

Con supostos amigos como os que se dedican a poñer artefactos explosivos diante da casa do profesor e comentarista Roberto Blanco Valdés, a lingua galega non precisa inimigos. E, sen embargo, tenos. Comezando polos que a desprezan por ser propia, porque ven máis elegante o castelán ou o inglés, e seguindo polos que rexeitan calquera medida de protección ou promoción, baixo a desculpa de que xa está demasiado protexida e coa certeza de que, sen protección, rematará por esmorecer en pouco tempo.

Facendo permanentes loas dunha hipotética liberdade individual que sempre malvive condicionada por multitude de factores, o opinador no punto de mira dos violentos -que aspiran a terroristas e acabaran por selo- non é en modo algún amigo da promoción dunha lingua galega que, con todo, manexa á perfección cando participa en debates onde cre que convén usala.
Para el o galego está superprotexido, promovido en exceso. O que hai que facer é darlle absoluta liberdade á xente para que fale o que lle pete, onde lle pete e cando lle pete. E se o galego ten que morrer por falta de protección, que morra. O comentarista non deixa pasar oportunidade de usar as mellores tribunas ás que ten acceso para darlle marteladas nos dedos á lingua propia de Galicia, que non deixa de esmorecer.

Blanco Valdés non fai nada en defensa da lingua galega, salvo demostrar que sabe falala cando lle peta, e está no seu dereito cando difunde as súas ideas a este respecto. Os que arriman artefactos explosivos á súa casa, aínda fan menos polo galego. Converten ao articulista en vítima e obxecto de simpatía e solidariedade incluso dos que non comparten as súas ideas. Eu tamén estou coa vítima nestes momentos. Contra os que só coñecen a fala dos artefactos explosivos, sempre. A favor de calquera medida que evite a morte da lingua que me ensinaron os meus pais, tamén sempre. Porque igualmente aplaudo canta medida se poida poñer en marcha para protexer o patrimonio histórico e arquitectónico que nos legaron os devanceiros; cómpre salvalo de nós mesmos, da nosa liberdade para esnaquizalo. Porque creo que a lingua galega tamén merece ser salvada, contra a nosa desidia pero sobre todo contra a vontade dos que cren que so merece unha lápida coa lenda de lingua morta.

Un artigo ilustrativo sobre este asunto da lingua: "Sobrevivir en gallego", de Xosé Manuel Pereiro, presidente do Colexio de Xornalistas de Galicia.

De que se ocupa o xornalismo: do que fala a xente ou daquelo que alguén quere ocultar?

Se o xornalismo fose eso que moita xente cree que é, "aquelo do que fala a xente", o asunto quedaría reducido ás formas e materias dos programas de telelixo, que son desde logo os máis comentados nas tertulias e nos bares. Pero sospeito que debe ser algo máis importante, máis molesto para os poderosos, máis perigoso para os xornalistas. Os que participan nas telelixaduras tamén se xogan o físico, expóñense a levar unha labazada que, en moitos casos, terán ben gañada. Pero os que acaban mortos ou condenados á cadea son os que seguen ás pistas para descubrir os asuntos turbios que hai detrás da política, dos gobernos, dos bancos ou das grandes multinacionais farmacéuticas, por poñer só algúns exemplos.
Hai moitas formas de definir o que é unha noticia. Unha das clásicas, importada do xornalismo de investigación, define a nova, a noticia, como algo que alguén quere ocultar. Eu engadiríalle algo: é que afecta ou interesa a outras persoas, ós cidadáns.
Xornalistas son os que tentar descubrir e publicar eses asuntos que afectan ou poden afectar á nosa economía, á nosa saúde, á nosa seguridade, ós servizos públicos. As súas novas interesan a moitos e molestan a uns poucos porque descruben corrupcións e trapalladas de variada pelaxe. Como os molestos adoitan ter poder, poden acabar por conseguir que os xornalistas sexan perseguidos, xulgados, condenados, encarcerados ou asasinados.
Rodolfo Irago e Daniel Anido son dous xornalistas da Ser condenados a un ano e nove meses de prisión -cada un- por descubrir e publicar unha afiliación masiva e irregular no PP de Villaviciosa de Odón. E un asunto algo complexo para explicalo en poucas liñas. O que desexo desde aquí e amosarlles a miña solidariedade e, ó tempo, propoñer a lectura do artigo Dos periodistas en el banquillo, onde o catedrático de Dereito Penal Enrique Gimbernat fai un analise moi atinada do caso, do proceso e do incomprensible da condena. E no xornal, El mundo, o grupo da competencia. Se fose asinado por un xornalista cabería pensar no corporativismo, niso de que can non come carne de can. Pero un catedrático de Dereito Penal debe saber do que fala. E escribe ben, para que poida entender este complexo asunto calquera, ata os xornalistas dos programas de telelixo.

A futura lingua de Galicia

Segundo din os modernos oráculos, os que falan a través da rede, xa vai camiño de concretarse cal será a futura lengua oficial de Galicia. Do nome aínda non se sabe, pero non me estrañaría que fose galcasenglih, ou algo polo estilo. Haberá que ver como evoluciona a aplicación de máxico triple 33 por cento, que seguramente se aplicará ata que chegue outro cambio de tornas e o tornado entrante impoña a súa lei para que así, coa suma de sucesivas trapalladas, o galego acabe sendo a lingua oficial no territorio dos buscadores de linguas mortas. Non sei quen leva a razón, estou case convencido de que ninguén, pero sei a quen lle toca equivocarse agora e semella ben disposto a facelo. Como dicía Manu Chao nunha das súas cantarelas: “Infinita tristeza”. Enfrentarse con armas é triste pero, nese suposto, as armas están a ser usadas para o que foron deseñadas e fabricadas. Enfrentarse coas linguas é máis triste, porque a súa orixe e o seu único obxectivo é o de facilitar o entendemento.
Infinita tristeza contra a que só se me ocorre, polo de agora, recomendar a lectura do texto que sigue, o comunicado dun oráculo que circula por vía electrónica.


The amablingua

Xa viña sendo time de que el new president descubrise the magic solution to the cosa de la lengua no Galician Country. The solution é o chamado “castrapo enriquecido”, al que también chaman “eurocastrapo”, “triglosia feijooooana”, amablingua , “galcasinglish” ou, na Galicia Sur, simplemente “feixoada”. Basically consiste en ser amables. You are moi amable, in such a way que no ofendas a nobody arround. Because the cosa es no imponer, e se ti escolles one language –only one, ollo!- ti andas imponiéndote que nin a milk! So, first asunto: amabilidade, gentleness e, especially, never, never, never, mesmo nunca, fales only in the regional idioma. The second cosa vén sendo a closing down das galescolas, que finally serán substituídas by “trilingüelas” (not “bi”, but “tri”), to properly enseñar the new lengua.
This is, efectivamente, the solution to the cuadratura of the circle: combinar a “soberanía lingüística” dos pais, with the deber of promoting e facer normal o galego, sin ofender a la lengua de Rosa Díaz, and also co obxectivo de trilingüizar aos nenos and little girls.
So, a nai escolle, e choose o que choose, sempre ficará happy, ya que a súa escolla is included in the eurocastrapo. In fact, this feixoada is the “tres in one”, very inclusive and amabilismo.
At the same time, the Xunta resolverá o “problem” educativo, sen que such a thing lle supoña un quebranto presupuestario. Efectivamente, as a matter of fact, o novo language non ten a very precise normas, and predomina a única and conocida only norma do “tanto ten, ti vai disimulando”, que se complementa coa de “never rained que non escampara”. Así, the teachers training is going to ser very barrato, barrato, cal carpet of magrebí. And, by the way, if non caíches na conta, este artículo is the first one written in the new idioma. Buena luck and remember o que di the song: non te warrees,be happy, tra,la,la,la,la,la,la,la….

Paul@

Vellas historias de Brumoso e de Castela a Vella

Entre outras ocupacións, aproveitei os días de vacación para reconciliarme -e por momentos cabrearme- co placer -por momentos, dolor- da lectura. Tiven a oportunidade de descubrir a un autor como Sándor Márai, ó que seguirei querendo coñecer máis de cerca. E puiden cabrearme unha vez máis cos escritores que semellan non saber escribir sen meter un protagonista que é escritor ou quere selo; no é só cousa de americanos, tamén por aquí se fai a miúdo. Cando se quere converter iso no centro da vida, polo xeral, só se consegue convertelo no vórtice da gran mentira. Supoño que as excepcións son as que animan as creadores de protagonistas que son escritores ou queren chegar a selo. Supoño que é unha mostra de pereza, de non querer documentarse sobre outras formas de vida que nos son alleas, pero todo quisque foi ou estivo a punto de ser algo distinto daquilo no que, por sorte ou por desgraza, acabou convertido.

Non direi os nomes dos que me cabrearon porque se cadra os seus libros gustan a outros lectores, e os lectores son especies en perigo de extinción que, por suposto, hai que protexer. Direi que volvín gozar relendo un dos libros que Miguel Delibes sinala como preferidos, de entre os seus: "Viejas historias de Castilla la Vieja". A historia dese emigrante que volve á súa aldea polos anos sesenta do século pasado pode conter -baixo a mirada de hoxe- unha visión demasiado idílica do medio rural pero está tamén chea de autenticidade, de personaxes de carne e oso, de bo humor. O emigrante que volve celebra que nada cambiou no medio século que estivo fora, que non chegaron as maquinas, que todo sigue igual de antigo, igual de auténtico.


Se o emigrante saíse nos sesenta e voltase agora a terras de Brumoso tería que enfrontarse a unha visión diferente, menos confortadora. As máquinas chegaran, arrasaran cos marcos, coas paredes dos camiños, coas petadas de lastros e xeixos, e desapareceron de novo, deixando rastros de destrución que o tempo e a natureza van curando por un lado mentres a man dos homes -e o ferro das máquinas- vai abrindo novas feridas por outras faceiras. O emigrante que se fose nos anos sesenta no acharía nada semellante ó lugar cheo de ovellas, vacas e persoas -mesmo rapaces- que deixara atrás na procura dunha forma de vida menos escrava. De volta, acharía que morreron case un cento de persoas, que pouco máis dunha docena viven alí de forma permanente. Que os animais domésticos que máis abundan son os cans e os gatos sen amo, que achan suficiente comida para deixar por calquera parte cagallóns que cheiran bastante pior que as bostas e as cagachas que habitaban as cortes e as rúas dos seus recordos.

Que pasou? Unha vida, moitas vidas.

Na Castela de Delibes, mal que ben, as maquinarias serviron e serven para que hoxe haxa unha agricultura e unha gandeiría profesionalizadas, que permiten vivir do campo -a moita menos xente, ben é certo- con dignidade. En Brumoso poderemos seguir alimentando a nosa morriña máis ou menos a miúdo, sobre todo cando teñamos unha paga por vellos ou eivados.

Somos de Castela e León só por capricho da xeografía? Relendo a Delibes, un descubre que nin os costumes, nin as formas de falar son tan diferentes. Tamén en Castela se dicía -e se dirá, supoño- aquilo de: "Esa moza éncheme o ollo", para definir aquela muller que gusta, para un ou para un dos nosos. Pena que agora non haxa alí mozas que enchan o ollo de ninguén.

Lembranzas do futuro

Non quería deixar pasar nin un segundo. Cambio radical desde o primeiro momento do ano. Non sabía se podería contar coa muller, así que decidía subornar á filla maior para que o papá Noël viñese, para el, co agasallo que anunciaban os grandes almacéns, sen moito destacado nin moito prezo. Recorda: o potenciador de bos momentos, non; o que quero é o inhibidor de malos recordos. Tiña que resistir logo a curiosidade da filla pequena, empeñada en saber que había naquela caixiña. Convencela de que era para Reis, que chegara adiantada pero non a podía abrir. Abríaa pechado no baño e, por unha vez, lía as instrucións. Só vale para inhibir malos recordos individuais. Algo é algo, dicía para si. Son os que interesa inhibir. Cales? Apresurado balance do ano. O que había ser o ano da gripe A e da crise fora, sobre todo, o ano da crise e do paro. Non collera a gripe A. Non quedara no paro, aínda. Non houbera desgrazas persoais nin familiares. Que podía inhibir? As cincuenta e tres vítimas do terrorismo do fogar seguirían na súa conciencia, coma se fose culpable de cada unha desas mortes. Recordo individual e colectivo. Os milleiros de parados seguirían pesando, como se fosen empregados despedidos por unha empresa súa. Os sen teito que estaban a morrer co frío, tamén pesarían. Por non mirar máis lonxe. Trabucara o regalo. Tería que pedir o potenciador das boas lembranzas. Para o ano. Entre tanto, a ver se perfeccionaban o inhibidor de malos recordos, que servise para cubrir vergoñas colectivas. Á espera do invento que convertese a todos en inventores de futuros mellores. Cando houber máis persoas incapaces de esquecer e menos que non queiran ver nin lembrar.

Publicado en ANT nº 1.388

E co Xacobeo 2010, volveu a neve a Santiago de Compostela outra vez

Da man do Xacobeo 2010, volveu a neve a visitar Santiago. Din os memoriosos que hai catorce anos houbo outra nevada polo estilo. Eu creo que foi máis ben hai vintedous, e que tampouco foi para tanto. Recordo subir no 2CV pola avenida de Lugo ata San Caetano sen grandes problemas. Desta vez, pola xeada acumulada en moitas costas, a circulación foi máis complicada e máis tamén os coches atravesados nas rúas. Polo demais, fermosas estampas.