Se non estás morto, non podes vivir aquí

O cemiterio de Fisterra deseñado por César Portela ten unha estrutura innovadora que, como era de agardar, non conseguiu unanimidades entre os veciños e futuros usuarios potenciais. Ten unha historia complexa, con máis de dez anos de desencontros, nunha especie de limbo.

No fin do pasado verán chegou Santiago, un dos primeiros ocupantes; chegou camiñando polo seu propio pé e acadou certa fama a partir das edicións locais dos xornais.

Este ano, por Todos os Santos, o alcalde de Fisterra chegou a admitir que o residente podería seguir alí, "se non fai dano". Non fixo dano, que se saiba, pero non sabía que a licenza para vivir non lle daba seguridade de atopar a entrada aberta se decidía irse uns días a visitar outros lugares. Cando o ocupante Santiago quixo volver a ocupar o seu nicho, atopou a entrada selada. Terá que conformarse con estender o seu saco nos exteriores, máis exposto aos elementos, moi activos, por outra parte, na Costa da Morte.

"O cemiterio de Fisterra é para que o disfruten tamén os vivos", dixo o arquitecto hai un par de anos. Pero estábase a referir a gozar do efecto arquitectónico sobre a paisaxe.

Polo demais, se non estás morto, non podes vivir alí. Se estás morto, tampouco; de momento.

Perseguido pola Cidade da Cultura

Despois de tantos anos gozando de Compostela, do Obradoiro e das vellas rúas de pedra, da vista das torres da catedral desde calquera canto dos arredores, agora empezo a ter manía persecutoria coa Cidade da Cultura. Problemas de vivir a tiro de pedra dese cascarolo presumido e baleiro. Ata cando saio para dar un paseo polo monte, en canto me descudo un segundo, aí está a cousa esa, esa gran vergonza.

En tempos pasados, seica a xente pobre pero figurona, ao chegar as navidades encargaba na carnicería as plumas dun pavo, para poder deixalas co caldeiro da basura, que daquela recollía o porteiro na porta de cada piso. Ceaban pescozos de polo ou sardiñas, pero facían ver aos veciños que non faltara o pavo na casa. Teño a impresión de que os galegos somos e seremos ese veciño pobre, por gastar en ornamento o que precisábamos para cubrir necesidades elementais, para dar traballo e servizos elementais. Esa sospeita é a que me persigue.

Culpa miña, desde logo.

Seguramente son un patán, un retrógrado que non entende nada de cultura.

Soño con famentos comendo pernas de potentados

Título principal: "Ponga un mayordomo en su vida", que da entrada a un gran reportaxe sobre unha escola de criados para potentados. Tema central: Cen regalos de luxo. Por exemplo: un sombreiro de 590 euros, un bolso de pel de cocodrilo por 28.300, unha nevera con wifi por 3.500 euros, unha Leica con ribetes de pel de avestruz por 10.000, zapatos de pel de cocodrilo entre 1.050 e 9.500 euros, lámpadas por 150.000, un reloxo de pulseira por 579.900 (menos de 580.000 euros, ollo!). Outros asuntos: guías para visitar lugares paradisíacos no cabo do mundo.

¿Cal é o nome da revista?

Podería ser Fóra do Mundo, pero só é "Fuera de serie", o suplemento semanal dun dos principais xornais económicos españois. Entendo que é un suplemento necesario para os lectores, que pasarán media vida moi ocupados en amasar cartos e máis cartos, caia quen caia. Os acaudalados precisan ideas para gastar os cartos que seguen gañando a mancheas mentres medio mundo pasa fame e o outro medio está temendo que veñan días sen ter que comer. Este exemplar co maiodormo en portada é algo especial porque se achega a Navidade e os que máis teñen teñen que gastar máis do que acostuman gastar (e dar algunha limosna tamén, se aínda lles quedan unhas arestas de conciencia). Pero sempre está nesta liña. Seguro que é a que lles gusta, a que precisan, o que cubre a principal necesidade de información dos potentados e compañías: onde gastar.

Se tivese que seguir a pé da letra as indicacións das sagradas escrituras, tería que sacar os ollos. Prefiro non seguilas. Prefiro agardar. Soñar cos ollos abertos escenas macabras. De potentados que espertan cando grupos de famentos xa lles roeron unha perna, ou así.

A colleita dos cocomelos

Nunca ata hoxe conseguirá achar tanto cocomelo tan lonxe de Brumoso. Foi nas proximidades da Cidade da Cultura, nos territorios aínda non colonizados polo formigón e o asfalto. En Santiago de Compostela, a sabia natureza é tan xenerosa como en calquera sitio, a pouco que llo permitan.

Os cocomelos non son os mazarocos que aparecen entre os afetos e as xestas da nosa terra, son cocomelos de prado e de borda de camiño, pero alegráronme a tarde. Nunca un paseo tan pouco esforzado me dera un resultado tan fructífero. Só me quedou pena por non dalo paseo dous días antes, porque non me caberían na bolsa os que tiven que deixar por estaren xa pasados.

O cubo verde non é unha nova especie de seta. É un artista convidado.

O galego de Zamora. Volvemos co Vocabulario de Brumoso

Á vista da intensa actividade que vexo no Facebook da nosa terra, téntame facer de novo visible o palabrario que case completamos hai cousa de dous anos, partindo dun vocabulario que recollera o amigo Horacio Rodríguez con toda a súa paciencia e que fomos enriquecendo con achegas da Eva, do Xabrés da Teixeira e de moitos outros familiares e amigos. Seguro que hai outras moitas palabras nosas que non están e merecen estar aquí para non quedaren esquecidas para sempre. Se queredes colaborar, irei sumando á relación as que me apuntedes, coa definiciación que corresponda, por favor. So deixarei fóra as palabras que, sendo nosas, xa están recollidas co mesmo sentido no diccionario da lingua galega. Do que se trata é de rescatar as que, sendo nosas, non están recollidas aínda nos diccionarios. Por suposto que a relación e de todos, porque as palabras son de quen as usa. Todos podemos, todos debemos gardala.

Abortada.- Un resto de masa que se bota na boca do forno para que coza antes cós pans e se entreteñan os rapaces que rolden onda o forno. O que para min era un confite, é unha abortada.
Abrazó.-Extremos traseiros da aixeda (cheda) do carro, que sobresaen por detrás da mesa traseira. Co carro descargado, servían para agarrarse deles, levantar o carro e volvelo á rodeira; co carro cargado, ou se buscaba outra xunta para acuartear ou había que descargalo antes.
Abreixo.- Vexetal silvestre de flor branca que ten un bulbo coma un allo de raposa; sabe a avelá tenra; sae nas cembas, na primavera; entretiña e quitaba a fame.

Acabadallo.- É o remate de algo, o sitio onde acaba. Para min que está referido sobre todo ós tecidos; o sitio onde acababa o calcetín ou a farrapa. Pero creo que tamén se utilizaba noutros contextos. Esta entrega podería ser o acabadallo do vocabulario, polo menos nunha tempada.

Acalcañar.-En sentido festivo, cando da couces un animal. Cando o calcetín está fora de sitio, co calcañar no sitio onde debería estar a canela. Cando un se calza a medias, sen meter o calcañar dentro no zapato, que queda convertido nunha especie de chancla, acalcañado.
Aconchegar.- Ademais de arrimar a porta sen pechala, ademais de cubrir, acoller ou tapar, aconchegar é tamén case fartar; cando unha vaca (ou persoa) xa está case farte dise que xa vai aconchegada.
Acuartear.- Pór segunda xunta o carro, tamen chamada cuartea
Adondear.-Ablandar, por exemplo unha carocha de pan.
Afrascar.-Capturar, cazar, dominar.
Afunilar.- Liberar funilas (ou fonilas), peidos moi cheirentos pero sen ruído; botar peidos calados.
Aixeda.-Para o Gran Xerais, e con minúscula, é a definición do carro completo. Para nos é o que os galegos chaman cheda, a viga aberta en dúas facendo unha vigantesca uve vestida coas táboas no estrado e aconchegada polas mesas dianteira e traseira: a aixeda comeza na punta da cabezoalla (palabra si bendecida polos diccionario) e remata nos abrazós.
Alabusía.-Travesura, acción que implica destrozar ou desordenar algo. Unha trasnada.
Alconchar.- Subir por un pau liso axudándose con pernas e brazos; engatar.
Alconchón.-Paxaro que alconcha.
Amalloar.-Ademais de atar os amallós, amalloar unha leira é facer montóns con terróns para indicar que non está de libre pasto, que está coutada para ser pacida polo gando do propietario
Amoiar.- Que rende, que non se acaba de seguida. É palabra con minúscula no Gran Xerais, dialectalismo que significa producirse algo nunha cantidade considerable.
Apenar.-Convocar a herdeiros ou veciños para un traballo comunal;vou apenar para facer a preseira do Prado Grande.
Apencar.-Conseguir unha meta que require esforzo físico.
Apeto, A peto, Dapeto.- A propósito, con ese único obxectivo.
Apildar.-Superar un déficit mental, de saúde ou crecemento. Progresar, mellorar, saír dunha crise “Alá vai apildando”. No Gran Xerais sae apilrar como saír dunha enfermidade.

Apinchar.- Envorcar, facer que o carro ou o tractor se venza sobre un costado ou quede coas rodas cara arriba.
Apreseirar.- Guiar a auga nunha preseira ou tornadeiro.
Asomizar.-Desperdiciar, deixar sen aproveitar unha parte de algo aproveitable.
Atafuñar.-Tapar todas as frisgas, aberturas ou buracos dun espazo, por exemplo as caldeiras de cobre, para que non se escape ou para que non entre nada.
Atontelado.-Case sen sentido. Moi referido aos coellos, que eran doados de atontelar. Pero tamén unha persoa quedaba medio atontelada se caia da burra ou lle caía a tranca dunha porta carral na cabeza.
Aviacas.-Pezas que o arado leva a cada lado, por riba da rella, inclinadas cara a fóra para que a terra se abra. A súa forma serve para definir pernas tortas, como aviacas.
Babuxadeira, Babuxa.- Choiva case imperceptible, o que poderiamos chamar mollaparvos.
Bácora.- Nome coloquial que se da a unha troita xeitosa, ademais do que levaría unha cría de porco femia.
Berbelear.- Bater os dentes e tremer o corpo co frío.
Berbiois.-En plural, constúen a parte principal e máis consistente da estadullada; están en minúscula no Gran Xerais, que converte os estadullos en protagonistas principais; os berbións son os estadullos máis grosos que se colocan nas mesas dianteira e traseira do carro, que limitan o estrado; os dous berbiois de cada lateral van unidos nun todo mediante dobres barras laterais de madeira; os estadullos completan o entramado, pero son menos importantes cos berbiois, que van encastrados nas mesas por abaixo e amarrados arriba mediante as soltas, cando a carga chega ás puntas.
Bicarelo.-Sitio da xarra ou da barrila por onde se bebe. Extremo do cano da fonte de onde cae a auga ó pilón.
Bicarroceiro.-Moi dado a repartir bicos. Bicarrañeiro é un dialectalismo recollido no Gran Xerais.
Borrallo.- É o que os galegos chaman po e tamén o que queda do lume, a cinza. Para nos hai moito borrallo nas mallas, nos camiños, tamén nas casas. No forno é a borraleira, onde acababan as conzas cando se barría o forno, xa roxo, para meter o pan.
Bullateiro.-Pouco discreto, que sempre fai moita bulla.
Bulleiro.- É o borrallo amasado con auga da choiva, sobre todo nos camiños. Os galegos (agás en terras do Caurel) prefiren chamarlle barro ou lama, aínda que tamén admiten bulleiro como lugar onde nace auga (o que nos chamamos lamacal e os galegos lamazal) ou un lugar cheo de lama.
Cacafú.- Caldo de castañas curadas cocidas en leite. Recollido no diccionario de Horacio Rodríguez.
Cadea.- No GX é traveseiro do chedeiro dun carro. Paran ós require definición algo máis concreta. Son os traveseiros que separa nas varas da aixeda n aparte traseira e traseira do estrado do carro; sobre elas van clavadas as mesa sonde van encaixados os berbiois.
Calimborno.- Cavoco de acceso especialmente difícil, trexeitado. Calimbornio, no galego do Gran Xerais, é a careta dos castradores de colmeas; tamén persona, animal ou cosa de dimensións desproporcionadas, mal formadas ou de mala traza. A Amiñeira está nun calimborno; cando ía para alá, o tío Darío dicía que ía para California, que tamén empeza por Cali.
Callaforreiro.-Amigo de escallaforrar. Corriacheiro.
Camballota.- Curva, torcedura. Virá das pezas curvas que compoñen as rodas dos carros, chamada cambas. O carro ten curvas suaves, as camballotas son curvas máis bruscas, sen xeito.
Canamoeira.-Catarreira con forte conxestión nasal, andar co canamón (nariz) tapado.
Candiolo.-Está recollido como variante non recomendada, tamén para as mormelas, as velas de mocos caendo do nariz dun rapaz. Para o noso carouxo (que para os galegos é a friaxe e non os bocados de auga encarouxada), o galego prefire carambelo.
Cangallas, de.- Caer de costas, de forma aparatosa.
Cangallas.- Aparello a modo de grandes alforxas de esparto que se lle puña a burros ou cabalos para acarrexar produtos.
Capacete.-A cabeza dos que teñen pouca cabeza ou non a usan para pensar moito; “sempre fai o que lle sae do capacete”. En galego é peza de armadura ou peza do alambique.
Caracola.- Bullaca, excrecencia do carballo en forma de bola cuberta de engurras e picos. Os rapaces xuntaban dúas cun pao e xa era unha xunta de vacas ou as rodas dun carro.
Carocha.- Canto da barra de pan ou da panocha, con moita codia ou pouco miolo, o bocado preferido polos rapaces (ou non tan rapaces); en galego e tronco comido polo caruncho. En galego, a nosa carocha e carocho.
Carracheira.- Que vai moita calor, sexa de lume (onde está o maior brasaredo) o de ambiente (medio día de verán en solleira)
Catrapocho.- Castiñeiro (ou carballo) que cae a bocados, seco e podre.
Cazcarriolas.-Colgarexos de merda apegados no cuada ou no rabo das vacas ou das ovellas.
Cenceneira.- Dor de cabeza, o que os finos chaman xaqueca: “teño una cenceneira”...
Ceprinar.-Volcar, tirar, especialmente un líquido ou unha masa.
Chafurrar.- Meter unha cousa ou persoa nun sitio onde non semellaba doado atinar ou onde non era doado que coupese.
Chamouzada.- Carrada pequena de herba, palla, ramallos ou estrume. Recollido por Horacio.
Chocoldrear.- Se usas un corenta e levas uns zamancos do 45, chocoldrean nos teus pes (ou os pés dentro deles).
Cichar a canelo.- Esfurricharse, escaganeirarse.
Coco relumbrón.- Lucecú.
Codia.-Rebanda de pan, de sandía ou de melón.
Concoma.-Algo que nos obsesiona, no que non podemos deixar de pensar, que nos quita o sono. Ten que ver coa obsesión ou, para os crentes, co cargo de conciencia.
Confite.-Pan sobado, como unha empanada con cadros marcados para mellor cortar, feito cunhas gras de sal ou cunha pouca leite. O mesmo que a abortada, tiña como obxectivo a celebración da fornada cos rapaces.
Corriacheiro.-Curioso en exceso; amigo de buscar e coleccionar corriachos.
Corriacho.-Cousa de pouco valor.
Cousillote.-Óso de canela con pouco alimento para dar sabor ó caldo, canivete. Para nos, quixote.
Crabuñar.- Picar a gadaña co martelo correspondente para adelgazar o fío. Facíase despois de cada xeira.
Cuañeira.- Mañuzo de herba, xeralmente verde, atado con dúas vergas. Coañeira, en galego, é que nós chamamos baleadeira, a vasoira das mallas, a que sirve para mover o coaño ou caño, o que nos chamamos cuaño.
Cusmallo.-Restos que quedaban na forxas despois de soldar con area o ferro.Delouro.-É o claro entre treboada e treboada, o espazo que pode servir para delourar algo mollado.
Derreado.-Un está derreado, esgotado, despois de andar derreigando todo o día.
Derreigar.- Traballar duro, por exemplo arrincando torgos e carqueixas para facer unha bouza no monte.
Desabusado.- Crecido, desenvolto, esperegilado.
Desacencido.-O que anda acelerado, sen paraxe, dun sitio para outro.
Descongraciado.-Pouco amigable, serio, egoísta e pouco agradecido.
Diantas.- Vén a ser sinónimo de hai un nada, hai un cacho, vai un momentiño, diantas.
Dóndeo.-Brando, amolecido. En galego GX existe dondo como suave ao tacto, sen durezas nin asperezas.
Embazacado.- Cando un cae sobre todo de costas, e queda sen alento. Ou cando che dan cun balón na boca do estómago; se é o couce dun burro, aínda peor. Un rosco ou pastel que non esponxa ben tamén está embazacado; pode facer mal no estómago, por outras razóns.
Emboldregarse.-Lixarse con bulleiro, bosta ou outro lixo.
Emboligar.- Enfolizcarse de bulleiro ou de bosta. Emboutar, que si está no diccionario galego.
Emboligarse.-Lixarse moito con bulleiro ou merda.
Encamballotado.-Retorcido, cheo de camballotas. Aplícase tamén ás persoas vellas, cando están xa moi dobradas, con perfil de fouce.
Encandiolar.- Estar encandiolado é temblar pola friaxe, estar a punto de morrer co frío, atrecido.
Encendedallo/a.- Fronxas (fronza, en galego) de uz, xesta ou afetos; calquera cousa que poida servir para encender o lume.
Encombado.- Torto, retorcido, facendo comba. No galego “católico” prefiren empenado, como tamén dicimos en Brumoso.
Endino.-Maluqueiro, traveso, de pouco fiar.
Enfolizcar.-Lixar; habitualmente falase dunha persoa enfolizcada, con lixo na cara. Tamén se di dunha persoa chispa, borracha.
Engaliotarse.- Engarrarse, loitar. Nos dicimos luta.
Empantanado.- Sitio cheo de estorbos onde é difícil moverse. Onde reina o desorde.
Empezadallo.- O empezadallo é o sitio concreto ou o momento en que empeza algo.
Enronia.- Desexo intenso de algo. Desexo imprevisto ou inexplicable, semellante a antollo de embarazada. Desexo de algo non planeado.
Enxaramelar.-Primeira fase de crecemento dun froito. A primeira semana de agosto ten que ser quente porque é cando enxaramelan as castañas. Tamén aplicable ao crecemento dos cativos.
Esbullar.- Quitar a casca ás patacas, a unha mazá ou a unha pera sacando longas tiras. No Caurel din bullar, bullar as patacas. No diccionario galego, esbullar o termo está recollido como variante non recomendada para espoliar, roubar, arrebatar.
Esbúreo.- Sen aditamento nin acompañamento. Unhas patacas esbúreas: sen nada máis que patacas.
Escachouzar.-Cando a potada ferve a todo meter, está escachouzando. No diccionario de galego é escachoar.
Escadabullar.- Rebuscar, aproveitar unha colleita sen deixar nada para o rebusco.
Escallaforrar.-Furgar, rebuscar na procura de algo indeterminado nun sitio. O que fai un rapaz que acha un baúl no faiado. Revolver cousas sen buscar algo determinado.
Escancarar.-Abrir, especialmente unha porta, de par en par.
Escancha.-Unha medida que seica non existe no galego normativo. Non é un paso, penso que é un paso largo, algo forzado. Non está no GX, que só recolle escanchar como variante de escarranchar. Escarranchar, a min dame que ten que ser escancharse esaxeradamente, como habería que escancarse no lombo dunha égua moi moi gorda, ou para cruzar unhas poldras moi moi separadas, sempre que se saltaran sin brincar. En ver de escancha, iso sería unha escarrancha.
Escaneta.-Escano lixeiro, máis doado de mover. Pode servir para dar asento de dúas a seis ou máis persoas.
Escarramelar.-Abrir moito os ollos, polo medo ou pola enorme sorpresa que non causa algo.
Escodiachar.- Non é cortar unha codia (que en galego é só casca, non significa rebanda) de pan; é retorcer o pan coa man para partilo porque non hai navalla. Non ten moito que ver con escodiar, recollido como variante no diccionario galego por quitar a codia ao pan.
Escorrexer.- Tusir para sacar flemas ou asperezas que atrancan a gorxa e non deixan falar con normalidade. Facer ir a agua, cando é escasa, por un rego pouco labrado.
Escoscar.- Sacar caróns de noz das súas duras cascas, ou sacar os chícharos ou os garbanzos das casulas; tamén sacar o gran do millo da mazaroca. (descubrir a mazaroca quitándolle a folla é esfolar, como no caso dun cordeiro para a festa). No diccionario galego escoscar é quitarlle á noz a casca verde; escarolar; quitarlle a casca ó trigo ou á avea.
Escucir.-Fuxir, liscar, desaparecer de xeito impensado.
Escucirse.-Fusgarse, desaparecer sen deixar rastro.
Esfarramechar.- Rasgar, por en trizas un trapo. Esganifar é un fermoso sinónimo que está no diccionario de Horacio Rodríguez, pero tamén no diccionario galego.
Esfocilar.- Limpar, con ferros roxados nas brasas, as barbas dos fociños e as orelleiras do porco.
Esfurracar.- Empregar unha vara ou un caxato para facer saír un bicho dun buraco, dunha rata coveira, por exemplo; esfurracar nun avrespeiro, tamén diciamos. Esfuracar existe no diccionario galego para facer buracos, furar. Esfurracar produce buracos máis grandes.
Esfurricharse.- Ter caganeira ou cagarría. Descomposición.
Esgalabernar.- Producir un galaberno (palabra xa recollida polo Horacio), un buraco grande; as talaburdiadas esgalabernaban as pozas e as preseiras.
Esgarnancharse.- Mancarse cun garnancho, ferirse.
Esmorreado.-Mancado, ferido. O garnancho abre corte; cunha caída no chan un acaba esmorreado.
Esnagatado.- Como sairía un despois de caer no medio dun silvaredo, ou tamén despois de caer ós roullóns por unha louxeira.
Espalvurir.-Espabilar, levantar a alguén; sacudir unha manta ou unha prenda con po, en desuso.
Espamborrar.- Romper, esbotelar. Parece refirirse preferiblemente a algo blando, pero tamén se espamborra unha pucheira de barro se cae ó chan.Esparagallar.-Esparexer, para nós vai casi limitado ó esterco; esparagallar e esparexer outras cousas. Hermisende é un lugar con barrios esparagallados.
Espinotar.-O que fan as cabalerías para fuxir da carga ou para botar o xinete ao chan. Tamén se utilizar referido á xente que se alporiza por sentirse atacada nunha conversa, polo que contesta de forma violenta, espinotando.
Espitrocar.-Furgar, buscar algo valéndose de algo aguzado. Espitrocar nun dedo para sacer un pico de orurizo, por exemplo. Tamén pode ser cunha estaca nun poulo ou nunha parede.
Estadulleta.-Estudullo ou fungueiro está recollido como merece no Gran Xerais; estadulleta só se amenta como algo menos importante, como “estadullo dianteiro do carro, máis curto que o resto”; non se lle fai xustiza, porque, de ser estadullo, era o estadullo máis importante, o que facía oco para que a vaca puidese arrimarse á aixeda e tirar ben. Sen estadulleta, a vaca tería que retorcer a cuada cara ó exterior e non podería tirar a xeito nin cabería polas rodeiras do camiño. Se o estadullo é o home (amigo de presumir e facerse ver, como o galo), a estadulleta é a muller (práctica, mirando por todo, con visión panorámica); sen un estadullo a carrada de herba chegaba a casa; sen estadulleta, non.
Estaraco.- Pau delgado, guizo. Persoa moi delgada.
Estorriado ou esturriado.-Pasou de asado e está revido, medio chamuscado.
Estoubado.- Pouco formal, bruto, que fai cousas sin sentido.
Estourote.-A planta que da campaniñas de cor violeta que sirven para estourar se se golpean contra a man apretandolle a boca. Os galegos estalan e chámanse estalotes.
Estreitoira.-Os galegos, máis aforradores, prefiren treitoira, aínda que coinciden con nós en recoller como sinónimo apeladoiro. É a peza que, espetada nas varas da aixeda, aconchega o eixe por diante e por detrás; por baixo do eixe, as estreitoiras de cada lado do carro únense mediante unha terraxa, un largo parafuso; con carga e costa abaixo, apretábanse as terrraxas para que servisen de freo e non se vencese todo o peso na cabeza das vacas; os mozos amigos de presumir tamén apretaban as terraxas do carro para facelo cantar, para que as mozas soubesen deles.
Estremallagota.-Gran cantidade dunha cousa, especialmente castañas, esparexidas polo chan.
Estrinque.- Cadea usada para acuartear.
Estrombarrúas.- Descoidado. Asociase ó que anda cos pés a rastro.
Estrouzapé.- Remite a unha situación física, de ruido, caída de algodun carro ou dunha burra, atravesado no camiño, con xente rindo ou botando as maus á cabeza. Non é un guirigay, é un estrouzapé. Para Horacio era o ruido que fai o gando cando está inquedo nas cortes.
Farramecho.- Trapo vello e de pouco valor, listo para esfarramechar, para atafuñar unha caldeira ou facer unha farrapa.
Farrumeiro.-Trapalleiro. Amigo de andar con corriahadas, sexan cousas que non serven para gran cousa ou con lerias duns e doutros.
Fita.-Pedra pequena, chaira e de forma circular que se tira contra o tango que suxeita as moedas ou carpetas.
Fizcaña.-Aceno, xesto.
Folizco.- Mancha, pegada de lixo na cara.
Fora-mi-de-mal.-Oxalá, quen nos dera, estaría ben. Expresión acuñada pola familia da Esperanza que cabeza interpretar como un cruce de dedos para espantar o mal fario e atraer boas novas.
Fruxanco.-Buraco aberto no terreo onde se corre perigo de meter un pe e quebrar unha perna (unha pata, caso de animal). Para Horacio Rodríguez é furuxanco.
Fucafuca.- Persoa que se pasa de traballadora, que non ten paraxe, que sempre está a facer algo. Nada preguiceiro.
Furgalla.-O que os galegos chaman farangulla, miga de pan. Aplicase a todo o que é minúsculo.
Furricheira.- caganeira, cagarría. Descomposición. No diccionario de Horacio está.
Furuxanco.-Buraco grande no terreo, segundo Horacio Rodríguez.
Fusgarse.- Evadirse, desaparecer, escucirse.
Gaiteiro.-Cabaliño do demo, libélula.
Galelo.-Cada unha das partes ou polas que forman unha uva; cando as uvas quedan sen criar porque vén mal tempo na floración, o que adoita haber son galelos, con media ducia de vagos. O que nós chamamos uva (ou marangolo, se é do rei e grande) en galego e acio e en castelán racimo; o que nós chamamos bago, tamén o é en galego do GX, cada un dos grans que forman o acio-uva-marangolo, unha vez desprendidos do cango.
Garamalleiro, garamallo.- Algo ou alguén que non asenta, como pasaba cos garamallos no alto dun carro de leña, que se enganchaban con todo.
Garmalleiro.- Un tipo que non coordina moi ben as extremidades porque é moi alto.
Garnancho.- Estaraco escochado e con agumes preparado para que alguén se esgarnanche contra el.
Garroteiro.-Buraco ou canle que serve para facilitar a circulación da auga da choiva ou do xurro das cortes.
Gobernar.- Amañar, reparar, arreglar algo estragado. Está no diccionario galego, pero estamos deixando que desapareza. É palabra moi usada polos nosos maiores, incluso no sentido de aliñar (unha ensalada, un asado) ou adobar. Temos que gobernar a nosa lingua adoptando esta palabra deturpada polos gobernos que, polo xeral, fan de todo menos gobernar.
Gogo.- Penedo redondeado, preferentemente de río.
Gorgullo ou gurgullo.-Bola de fío de la ou liño. En galego, gurgullo ou gurgullón é o lugar onde nace a auga facendo gurgullas. Gurgullo é tamén o insecto con corpo de forma oval que vive nas sementes dos cereais e legumes e do cal existen moitas variedades.
Gorrobita.-Pregue ou engurra na roupa; nada que ver coas engurras da pel polos anos. Un pano ou un plástico pode estar chego de gorrobitas ou todo engorrobitado.

Gorromela.- Enronia, antoxo, desexo intenso de algo. Pode asociarse a berrar de cordeiro á tarde, á espera de que chegue a ovella do monte.
Goxo.-Veleno.
Grañeira.- A verga coa que se ataban os mollos de centeo ou trigo.
Guizo.-Pao delgado e de pouco valor, nin como vara de tanxer as vacas nin para meter no lume. En galego sirve para definir a candieira e o encendedallo.
Irlar.- Estar case transparente, de tan delgado; unha persoa está irlando despois dunha enfermidade que lle quitou o apetito.
Langrollo.- Tragón, capaz de roubar froito aínda verde e non compartilo co que non foi capaz de subir á arbore.
Licantina.-Lida con moita palabra asociada; podese lidar en silencio; a licantina atúrana tamén os que andan ó redor.
Lida.-Lideira, teima, cisma, concoma, obsesión. En galego GX é loita ou rifa entre dúas ou máis persoas.
Liorna.-Barullo grande, guirigai; boa liorna armaban os porcos cando estaban famentos e sentían que se achegaba o caldeiro coa comida.
Ludencia, en.- Ao trasluz.
Luta.- Loita. Pode ser de broma ou en serio; é xogar para ver quen podía máis, a ver quen pinchaba a quen e quedaba por riba, pero tamén unha agarrada en serio, a ver quen bate máis no outro.
Malingrar.-Infectarse unha ferida, que se pon vermella, inchada e pode criar pus; no Gran Xerais aparece como variante pouco matizada para explicar o feito de "encetarse, empeorar unha ferida".
Mamota.- Sapada, caída que non abre ferida pero probablemente deixa moradela: “Apañou unha mamota!”; cansazo extremo. Tamén castaña cocida con casca, coma na Gran Xerais.
Manxadeira.-A mesa do gando; serve para botar comida procurando que as vacas ou as ovellas non pisen nela.
Manxoeira ou meixoeira.- Nasa para coller troitas.
Marangolo.-Uva grande, que hai que coller coas dúas mans, polo xeral as do Rei. Tamén pode ser marangolo un rapaz moi gordecho ou unha persoa con moito volume..
Mesa.-Para o GX é o leito do carro, o estrado; nos poderiamos definilo como as soltas de abaixo; non poden ser soltas porque son de madeira labrada e van amarrando a aixeda e pondo límites ó estrado; en cada extremo, acollen a base cadrada dos berbiois.
Mixordia.-Mestura, mezcla desordenada.
Mormela.-En galego mormeira é un catarro nasal, unha catarrerira. Mormelas, para nós, son os mocos, as velas.
Mornal.-Medouco onde se amontoaban os mollos nas leiras, ata a acarrexa; meda en pequeño.
Murrio.-Bofetón, lambada, labazada. Tal vez derivada de morrazo, que viría ser un golpe nos morros.
Nacras.- Son eses mocos verdes, pegados, secos, que non saen sonando, requiren traballo de mina.
Niu.-Onde pon os ovos o paxaro. O da pita é niadeiro.
Oxar.-Espantar as pitas para que saian do semillero ou para que vaian para o galiñeiro. Oxe, oxe!
Panchuca.- Vexetal de pouco tiro, cor entre amarela e rosa, que sae debaixo dos chaguazos; ten como pequenas tetas e da un leite con gusto a plátano. En Hemisende chámanlle maias, porque saían en maio.
Pentello.-O que no diccionario galego é “guecho de pelo ou de la”, para nós é o pelo da entreperna. Como dirían os rapaces: “Mira, xa teño pentello”.
Perpelear.-Fai referencia a movelos párpados, pestenexar. Cando se usa: “Non o deixou perpelear” querese decir que estivo tan controlado que non puido moverse nin o máis mínimo.
Pinote.-O que fai a cabalería cando se espanta ou cando quere botarte ó chan.
Pita cega.- Insecto camiña sobre a auga. Iso que en castelán chama "zapateros".Pita cega.-Zapateiro.
Pitaroca.-Buraco, oco fondo, preferentemente nunha fraga ou nun penedo. Tamén recollido por Horacio Rodríguez
Pizpouteria.-Un dos nomes que se lle aplica ao aparato reproductor feminino. No palabrario de Horacio Rodríguez é dispouteria. Ferragacha, perrecha, cousa, cona.
Pórse nela (ou nel).- Foder.
Prego.- Cravo feito polo ferreiro.
Preseira.- No río, en galego. Non coñecen a preseira do prado, esas pequenas obras de arte que permitían repartir a auga mediante esas caldeiriñas de dous ou tres metros, paralelas á caldeira principal e rematadas en tres ou catro embocaduras para que a auga vaia repartíndose mellor para adolecer o poulo.
Quixote.-Óso de canela con pouco alimento para dar sabor ó caldo, canivete; no vocabulario do Horacio é o pé. En Hermisende chámanlle cousillote.
Rabexar.- Moverse sen parar dun sitio para outro, facendo cousas de discutible proveito. No galego do GX é mover o rabo ou dar co rabo.
Rebechar.-A xogueta tan propia dos cativos e dos animais nas primeiras fases da vida. Aparece no Gran Xerais como sinónimo de brincar. Rebechan os cadelos e os vitelos, os cabritos e os cordeiros e, por suposto, os rapaces; xogar a engaliotarse.
Reboullarego.-Tan redondo que podería botar a rodar; moi aplicado a persoas de escasa estatura e moita cintura.
Recadén.-Está ben definido no GX, pero non me resisto a recoller a palabra que designa a xugada contraposta á cuartea, destinada a tirar desde a parte posterior do carro para evitar que que a carrada arrastre ou atropele á xunta principal en baixadeiros perigosos con cargas excesivas; tamén leva ese nome a argola que, con ese fin, ía enganchada na cadea traseira, entre os abrazós.
Regoxa.-Empezadallo dunha barra ou panocha, con moita codia e pouco miolo; carocha. En gallego é anaco de pan, chusco.
Resolta.- Dise da burra en celo, que anda a machos.
Rillar.-Refírese, para nós, sobre todo a aproveitar un oso. Vai unha oración pouco piadosa que, creo, me ensinou o avó Anselmo: “Padre noso, caldo groso, xixa gorda non ten oso, rilla rapaz este oso, ríllao ti que eu non poso”
Ripar.-Sacarlle a folla ós negrillos (antes de que os comese a praga que acabou con eles), que se cocían para alimentar os porcos. No caso dos garbanzos consiste en arrancalos das plantas; paso previo a escoscalos pisándoos cos pés, unha vez ben delourados.
Rodillo.- Pano, peza de cociña para limpar as ou secar os cacharros.
Rompexugos.- Bruto, estoubado. Hai que ser moi bruto para romper un xugo.
Ruxideira.- herba que cando está seca ten unha casula con sementes que ruxen.
Salpedrés.- Pedra, tamén no galego normativo. Para espantalo, en Brumoso os rapaces cantabamos: “Salpedrés, salpedrés, non mates a miña res que xa só me quedan dúas ou tres”
Sansoneta.-Ruxe ruxe, un sermón repititivo, que aburre; en galego GX é reprensión.
Sarnicho.- E o sarritán, a espiña, segundo os de Hermisende
Sarritán.- Sarritán para nós e a espiña, a columna vertebral de persoa ou animal; tamén é un monte con fragas que imita pola forma as sartas dunha columna vertebral, por exemplo o sarritán da Ladeira. Está recollido tamén polo Horacio.
Sentalló.- En galego, como variante non recomendada, é alguén baixo, de pouca estatura. Para nos é o que en galego chaman sentallo, asento, tallo.
Silvaredo.-Matagueira de silvas (os galegos prefiren silveiral). O que máis abunda, agora mesmo, en terras de Brumoso. Tamén hai moito sabugueiro, que cheira ben cando está en flor e arrebuña menos.
Solta.-Peza de pouco máis dun metro, coma un estabullo coas puntas retorneadas e convertidas en argolas para unir as puntas dos berbiois dianteiros e traseiros co fin de amarrar a carga. Como case todo o carro (salvo o eixe, que era de afreixo), facíanse de negrillo; se hoxe houbese que volver ó carro, cos negrillos comidos pola peste, habería que probar outra madeira.
Sornexar.- Respirar mal, facendo ruído.
Sumicio.-Desaparición; cando algo inexplicablemente, non aparece, podemos dicir e dicimos: “Vaia sumicio”. Unha desaparición algo misteriosa. En Galicia e Asturias dirían que era cousa do Sumicio, un demo burlón , un trasgo amigo de cambiar as cousas de sitio.
Talaburdiada.-Treboada forte que estraga os camiños e fai medrar os regueiros.
Talada, rapar a talada.-Pasar moito frío, correr o risco de encandiolarse, atrecer.
Talanqueira.-Vara para xogar o irá, palán. Borracheira.Tasmear.-Calcular con coidado, repartir, equilibrar.
Tesón.-Ganapán para pillar as troitas.
Timón.- Pau do arado que vai da rabiza á chavella.
Timoncela.-Pau de acuartear; timón sen arado, para ese uso.
Tornadeiro.- En galego, tornadoiro, o lugar onde se desvía a auga dun rego ou, no noso caso, caldeira.
Trafugueiro.- Cepo, tronco atravesado na lareira para apoiar a leña que se vai queimar, para que arda mellor. Horacio recolleuna.
Trancaxo.- Pouco coidadoso, trapallas.
Treixó.- Trouzó, tirizó.
Trexeitado.- Que non é xeitoso; referido sobre todo a acceso, entrada, camiño, escaleira. Pouco accesible ou dificultoso para entrar. En persoa, pouco mañoso para facer algo.
Trombeleiro.-Persoa que anda tranqueleando, propensa a caer en cada paso que da.
Trouzó.-Inflamación das glándulas das pálpebras. En galego é variante non recomendada. Prefiren tirizó, orizó ou toromelo.
Tusilvana.- Tunda, unha chea de labazadas.
Veldro.-A denominación da vestimenta completa da ovella logo de tosquiada, un veldro de la.
Vío.-Pao duns dez centímetros e gordo como o pulso dun rapaz que, espetado pola parte baixa da aixeda, serve para enganchar a treixa e suxeitar a carrada. Hai dous adiante, por diante da mesa dianteira, e dous atrás, a carón dos abrazós. En galego do Gran Xerais e a parte inferior dun fungueiro para ese fin.
Xeitoso.- De trato fácil, agarimoso. Mañoso.
Xeixo.- Pedernal, o cuarzo branco.
Xocotó.- En Castromil, parte da pata do porco que bota o pote do caldo ou os cocidos de garavanzos. O que nós chamamos quixote e en Hermisende cousillote.
Xongo.- Gogo, penedo redondeado propio do río.
Zabaneiro.- Persoa que anda sempre lixosa, coa roupa cotrosa, chea de merda. Dise do que sempre anda lixado (dicc. do Horacio).
Zamancos.- Calzado con piso de madeira reforzado con chatolas para evitar esbarar, con cuberta de coiro duro que había que adondear untando con graxa ou pingo sen sal. En galego GX son zocos mal feitos; de rapaces, nós só usabamos zamancos e, non sei o de Castrelos, pero dou por seguro que algún bon zamanqueiro habería por Brumoso.
Zambucada.- Caída de mal xeito, de cangallas.
Zanfonear.- Máis ou menos como rabexar, pero cun sentido de maior urxencia, se cadra. En galego GX tamén significa perder o tempo e, por suposto, tocar a zanfona.
Zarrapastro.- Persoa que non se enfeita nada, que anda de calquera maneira, coa roupa lixada, o calzado acalcañado e lixoso, por exemplo.
Zobar.-Encirrar. Zobar os cans, ou ós rapaces, para que se pelexen.
Zreixal.- Árbore que dá zreixas. Noutros sitios é cerdeira e da cereixas.

Demasiados coches de máis de dez anos? Demasiados coches de luxo!!

Cando os indicadores son sempre negativos, as autoridades encargadas de contar miserias deberían deixar as estatísticas mensuais, con avances por quincenas, e contentarse con tomar o pulso da triste realidade cada tres meses ou máis. Para que mortificarse comprobando que o crecemento aínda non chega, que descende a confianza dos empresarios e a dos consumidores, que non se venden os pisos da burbulla, que medran os ERE, que hai máis peches de empresas e, por suposto, que medra o paro.
Unha das estatísticas que nos queren vender como unha traxedia e a que pon de manifesto o constante descenso de vendas dos coches. Botánnos os datos á cara coma se nos chamasen irresponsables por non correr a cambiar de carro. Seica é unha traxedia que se vendan este ano 40.000 coches menos que en 2007, cun descenso de casi o 38% sobre o pasado ano. Que se vendan a prezos de hai dez anos e nin así repunten as vendas. Os vendedores, por suposto, son capaces de salientar o avellentamento do parque, os riscos que iso supón para a seguridade viaria. Se non é por presumir, que se vendan coches por patriotismo e saúde pública. Alertan de que o ano que ven poderían ter máis de dez anos 40 de cada cen coches que anden polas estradas. Que traxedia! Por qué nos obrigan a pasar a ITV se non é para garantir que os nosos vellos coches son seguros e merecen seguir vivindo? Segundo os datos da mesma asociación de fabricantes de coches, hai dous anos estabamos entre os europeos cun parque móvil máis mozo. Só no Reino Unido, Bélxica e Francia había porcentaxes inferiores de coches de máis de dez anos. España, da man de Alemaña, como os potentados, deixando que houbese maior proporción de coches de máis de 10 anos en Austria, en Dinamarca, Italia, Suecia ou Finlandia. E en Grecia e Portugal, por suposto.
E logo ninguén lembra como doe un rabuñon nun coche novo? A tranquilidade ben vale aturar co coche vello mentres furrule. E logo non queremos ser conscientes do que podemos aforrar en accesorios e lavatorios?
Por qué será que non existe crise nas vendas dos coches de luxo?
Por que será que subiron máis dun 148% en setembro, máis dun 114% no que vai de ano?
Será porque os ricos xa albiscan a saída da crise e xa o están a celebrar?
Que crise?, seica dixeron cando lles preguntaron.

Necesitamos un Robin Hood!!

Estaba querendo crer que estabamos aprendendo a lección da crise, que tiñamos mesmo propósito de enmenda.

De momento, cumprimos a penitencia.

Do outro, a saber cando.

Os orzamentos das administracións públicas son máis restritivos, por imperativo superior. Eu querería crer que se recorta máis no accesorio e menos alí onde non debería recortarse nada. Pero dubido firmemente. Porque aínda se manteñen pluses para ex altos cargos, pluses que eran discutibles nunha etapa de supostas vacas gordas pero que resultan infumables nestas circunstancias; algunhas comunidades, como Extremadura, xa os eliminaron. Por aquí, aínda non. Os políticos teñen propósito de enmenda? A costa de recortar sobre o recortado. Sobre os salarios dos funcionarios, seguro. As pagas extra, como en Portugal, se cadra.

E o asunto das caixas de aforros? Demostrado que a xestión era -salvo mínimas excepcións- nefasta e despilfarradora, toma alá reestruturación con fondos públicos que non hai para empresarios que necesitan circulante para manter a actividade e o nivel de emprego. Cambian os equipos directivos, qué menos, pero sobresáltanos saber que os que se van fano forrados de millóns, con primas e blindaxes que serán legais (ata o Supremo os avala) pero son manifestamente ilexítimos. Vergonza dá ver que quen non soubo xestionar e perdeu os cartos de todos se retire como millonario cos cartos de todos que aínda non se esfumaran.

De cara ao futuro, ademáis de boas soldadas e -a bo seguro- novas blindaxes, os novos rectores das caixas de aforros xa teñen a solución para saír do furancho: conxelar durante dous anos os salarios dos traballadores e cobrar máis comisións aos que non nos atrevamos a fabricar a nosa caixa particular na casa.

Quén quere, quen cre, a estas alturas, propósitos de enmenda?

Como ben di alguén que eu me sei, necesitamos un Robin Hood!!

Robin_shoots_with_sir_Guy_by_Louis_Rhead_1912. (Wikipedia)

Leccións de inglés para principiantes

A nosa terra é menos nosa

Coa desaparición do diario dixital A Nosa Terra, que segue á desaparición do semanario, estamos un pouco máis orfos de información en Galego. Nos medios en galego, a crise e máis crise, do mesmo xeito que no can fraco todo son pulgas. Quedamos sen medios de comunicación en galego, se quitamos a revista mensual Tempos Novos. Galicia hoxe, Xornal de Galicia, Vieiros, A Nosa Terra. Non creo que sexa culpa do Goberno. É culpa da crise, que semella querer deixar só terra queimada, e da falta de lectores comprometidos, dispostos a gastar nun xornal en galego o que gastan nun refresco. Así son as cousas. Hoxe, a nosa terra e menos nosa e a nosa lingua avanza un paso máis cara a unha desaparición que semella inevitable. Iso xa non é só culpa da crise e da falta de lectores.

Unha gozosa descuberta serodia: El bosque perdido de Emilio Gavilanes

A medida que un vai sumando anos pode escoller dous camiños: ou ben irse facendo cada vez máis sabio, desde a humildade de quen sabe que sempre queda moito por saber, ou caer na tentación de crer que xa sabe case todo o que hai que saber e correr o risco de esnafrarse contra a realidade, coma un burro vello.

Despois de tanto ler durante medio século, cheguei a pensar que xa non se me escapaba ningún grande escritor por catar. Era consciente de que non lera todos os libros que merecen ser lidos, pero tiña a impresión de que non me quedaba ningún grande autor por descubrir, aínda que fose a través das reseñas ou das críticas bibliográficas. Ata que o azar me levou a coñecer a Emilio Gavilanes. Ata que tiven a sorte de ouvirlle ler dous excelentes relatos, a carón do castelo de Puebla de Sanabria, nunha fría medianoite máxica do pasado mes de agosto. Ata que descubrín despois, páxina a páxina, o universo de La Carballa que recolle o seu libro El bosque perdido, publicado no ano 2000. Un libro onde conviven en perfecta armonía as historias máxicas coas tráxicas, onde os fiadeiros dos mellores contos son as tabernas dese lugar mítico que seica hai que situar na Carballeda xabresa, aínda que, por momentos un se sinta en Macondo ou en Comala. As esporádicas referencias á guerra fan que nos saibamos en España e algunhas expresións tamén nos poden lembrar ás historias de Delibes. Para min, desde agora, Gavilanes ocupará un sitio preferente entre os meus escritores preferidos. Lobos e tesouros escondidos, amores e xenreiras, tremendismo e poesía, todo ben cribado nesta colección de fermosos relatos que acaban compoñendo unha gran novela ou, se se prefire, a biblia de La Carballa..

Internet, a educación e o Hyde que hai en nós

Unha reportaxe sobreInternet que publica El País adapta á rede máis inmensa o mito do doctor Jeckill e míster Hyde. Dr. Jekyill y @Hyde. Salienta o analista que, ao amparo do anonimato, a persoa máis educada pode revelarse como un opinador cheo de odio e carraxe, o peor Hyde. Estou plenamente de acordo e celebro a tendencia encamiñada a procurar reducir as porcentaxes de anonimato nas áreas abertas a comentarios, que amiúdo se acaban convertendo en tribunas para insultadores que esconden o nome.

Para todo hai excepcións e, neste ámbito, tamén hai escritores de recoñecido prestixio que non teñen reparo á hora de repartir, mediante os seus artigos, estopa para todo o que se move, sen andarse con medias tintas nin panos mornos. Arturo PérezReverte é un exemplo interesante, porque non exerce sempre un labor de provocador ao uso, un papel que a outros lles funciona e exercen a tempo completo. O que recordamos como excelente correspondente de guerras en medio mundo, ahora escritor de prestixio e vendas, guerrea habitualmente a través dos seus artigos, nesa sección de Patente de Corso, moi seguida tamén a través da rede. Pero non sempre dispara a discreción. Pode abouxar sen piedade ao presidente do Goberno, nun artigo como Sobre imbéciles y malvados e tamén pode asinar unha peza tan lírica como La tarde en la que acabó el mundo. Aí debe estar o segredo da súa amizade con Javier Marías, que da un tipo de persoa distinto e que constitúe tamén un escritor –de éxito- diametralmente oposto en fondos e formas.

Nun dos últimos artigos, Reverte pasa revista á perda da educación e do saúdo, e revela que decidíu retirarlle o seu educado bos días a unha muller que nunca lle contestaba. En Suludando no es gerundio aborda unha cuestión na que podemos estar case plenamente de acordo: a deshumanización que nos leva a non dicir ola aos veciños nin aos paisanos dunha aldea que aínda manteñen o costume de saudar. A min a dúbida éntrame cando lle sae a vea guerrilleira e dispara contra esa muller á que di saudou durante vinte anos sen obter nunca resposta; ata que decidiu retirarlle o saúdoe “ese trozo de carne con patas”.

Ese exceso, a min recórdame un artigo no que RosaMontero recolle unha pasaxe dun libro especial, “Piedad”, de Miguel Mena, que fala dun rapaz coa síndrome de angelman: "El niño sin voz tiene tendencia al saludo. Cuando paseas con él y se cruza con alguien, a menudo extiende su brazo hacia el desconocido y emite un ligero gemido: aaaaaaaaaaa... Esto es todo lo que puede decir. Las respuestas son muy variadas, desde quien le habla y tiene hacia él un gesto cariñoso o compasivo hasta quien lo ignora deliberadamente y hace como que no lo ve. Nunca te acostumbras a esa indiferencia forzada y un día estallas. El niño sin voz ha saludado a un chico sentado en un portal, un adolescente que mira sin decir nada. El niño sin voz insiste y el chaval, nada de nada. Te duele. Te irrita.Te cansa. Te vuelves y le recriminas su silencio, le reprochas su indiferencia, descargas sobre él la rabia acumulada por todos los que durante años han ignorado al niño sin voz. Y el adolescente, con cara de estupor y haciendo un grandísimo esfuerzo, saca de lo más profundo de su garganta un sonido casi ininteligible y a duras penas dice: Sssssoy sssssordo".

De todo se pode sacar algo positivo. O artigo de Reverte sobre a perda do saúdo serviu para que me animase a saudar a unha velliña que ten a súa pista de competición contra si mesma no patio interior do noso edificio. Precisa dúas muletas pero camiña de presa, con pasiños curtos pero continuados. Todo un exemplo de vontade por manter a mobilidade. Por non ser un vulto nunha cadeira de rodas. Admirable, o seu empeño. Contestou aos meus bos días gastando máis saliva ca min:

-Bos días nos dea Deus.

Quedei contento. Claro.

Caso de non contestarme hoxe, mañá non lle diría nada. Xogo con vantaxe, grazas ás lecturas compartidas por Rosa Montero.

Aldeas abandonadas

Foto Xabrés da Teixeira

Se Galicia ten máis da metade dos núcleos de poboación de España, semella lóxico que deba acoller tamén máis da metade das aldeas abandonadas. Máis de 1.400 aldeas galegas sen ningún morador, e outras máis de 800 cun só habitante.

Á vista dunha aldea abandonada, un non pode deixar de pensar nas persoas que lle deron vida noutros tempos. Teñen saudade esas portas e ventás, sen ninguén que as use? As rúas en desuso, botan en falta pés que as pisen?

Máis dramático resulta pensar nesas máis de oitocentas aldeas onde mora unha soa persoa. Case un milleiro de homes e mulleres condenados a falar sos ou cos gatos e cans que lles fagan compaña. Sen contar as de un só morador, hoxe son moitas as aldeas onde hai máis cans e gatos que persoas. Con todo, o que transmite máis tristura, polo menos a min, é o autismo con que comportan moitos dos que pasan o verán nas súas aldeas, seguramente obrigados pola crise, pola necesidade ou polos vellos que desexan volver para despedirse do lugar onde naceron. Netos ou fillos dos que naceron e viviron e, seguramente, non morrerán neses territorios, pasan tristes días de vacacións en aldeas. Os menos novos practican o peche de ollos porque prefiren non mirar para o que foi a súa vida, non queren lembrar os traballos que marcaron as súas mocidades. Prefiren afastar os malos recordos mirando para outro lado e néganse a cortar unhas silvas ou unhas xestas da súa leira porque saben que volverán medrar ao pouco tempo. Os máis novos, mentres tanto, son autistas plenos porque viaxan cos seus aparellos electrónicos; se existe un local público con wifi son capaces de pecharse horas e horas, durante días e días, coas persianas baixadas para que a intensa luz da aldea non produza reflexos na pantalla do ordenador. Hai dez anos, os mozos e mozas aproveitaban as vacacións para explorar vellos camiños; ás veces perdíanse e había que ir buscalos, xa de noite. Hoxe, a vente nova está perdida todos os días, a todas horas, e os país non sabemos qué facer para conseguir que se encontren. As estatísticas non din a verdade.

Se as aldeas fosen as consultadas polos entrevistadores, sería moito máis elevado ó número de aldeas abandonadas.

O Códice Calixtino e a fala galega

Pena de Valle Inclán dando guerra por estes lares. Que bo esperpento faría coa desaparición do Códice Calixtino. Tampouco estaría mal ver os comentarios de Torrente ou Cunqueiro ao respecto. So nos queda agardar polo correspondente episodio galego de Rivas, que sen dúbida será singular. E agardar tamén para saber se foi un furto, un roubo consentido ou, como apunta Ánxel Vence en Faro de Vigo, un secuestro. Neste caso, só cabería agardar pola petición de rescate.
Mentres tanto, alimentémonos de comentarios ácido-lucidos como os do Carrabouxo en La Región:
"-Despareceu unha das xoias máis grandes da nosa cultura! De valor incalculábel!" -di o seu compañeiro de banco.
"-Pois aínda vale máis a fala!" -di el.
Con toda razón.
A fala estanos a ser furtada día a día.
Todos seremos culpables da súa desaparición.
Ninguén pedirá rescate.
Ninguén o podería pagar.

Unha herdanza de vergonza

Se nos din que a violencia machista rebrotou con especial virulencia na pasada fin de semana, podemos pensar nunha epidemia de labazadas. Así comeza unha información a catro columnas, por baixo dun título onde se nos adianta que “a violencia machista” acaba coa vida de dúas mulleres. Dúas vítimas colaterais da epidemia de labazadas? Non tal. A información é máis seria, más grave, máis criminal do que semella. Unha noticia cun recadro onde se nos conta que, no que va de ano, son 31 as mulleres mortas, as vidas cobradas por esa violencia machista que tan livián soa. O día seguinte, hoxe, xa son 32, porque xa houbo outra nova que comeza, noutro xornal, coa mesma frase rutinaria: Novo caso de violencia machista, que suaviza ata límites inimaxinables o título, que da conta de que unha muller morreu apuñalada polo seu home, ao que xa denunciara. Mañá serán máis, e seguiremos a falar da violencia machista en vez de falar de asasinatos ou, como mínimo, feminicidos amparados por relacións de parella ou fogares onde as mulleres, no canto de protección, compaña ou agarimo só teñen soidade, maltrato, terror e morte. Nin mortas poderán descansar, sabéndose un número máis na longa lista das vítimas da violencia de xénero, da violencia machista. Nunca entenderei a escaseza de protección, a falta de recoñecemento, a diferenza de trato. Por qué o Estado agarima e indemniza ás familias das vítimas do terrorismo de raíz política (non digo que non deba facelo) e esquece as familias destas mulleres, ás veces rapazas, coas vidas segadas polo criminal agachado baixo a pel de tanto home de aparencia vulgar. As veces somos demasiado amantes eufemismos e a sangría do terrorismo doméstico queda suavizada coma se fose unha doenza coa que hai que convivir porque os homes son como son e as mulleres son vítimas potenciais ou simplemente, vítimas. Vergonza de ser home, e o que nos vai quedar. Esa vai ser a nosa herdanza.

Cousas de homes

Auténticas cousas de homes. Chistes que fan rir aos homes. Porque as mulleres, aínda que estean xubiladas, sempre están a facer algo e nunca acaban. Non teñen tempo para ler estas ocurrencias. Se o tivesen, por ter homes que colaborasen facendo algo, estas ocurrencias tampouco lles farían miga de gracia.

Diferentes windows en Brumoso

Nin mansos nin resignados

Está por ver se os poderes establecidos acaban por converter o cívico e súper respectuoso Movemento 15M nun grupo moi numeroso de indignados capaces de pagar con violencia a violencia que reciban. Agardo que non. Agardo que aínda saiban que é o diálogo, que saiban negociar ou ofrecer alternativas aceptables, tomar nota do descontento e ofrecer respostas. Agardo tamén que teña longa vida o movemento que nos veu demostrar que a xuventude só parecía mansa, que non ten trazas de abrazar ningunha eterna resignación. Un movemento que nos devolve o orgullo de sermos deste país, como cando gañamos o europeo ou o mundial do fútbol. Ou máis. Agardo que o orgullo de ver que abren camiño non cegue o bo criterio dun movemento exemplar, como acaba cegando o criterio dos gobernos que se senten cun grande aval de votos.

Cada día se revela como máis necesario o novo movemento. O sistema democrático dispón de multitude de controis pero tamén permite a caída en rutinas e vicios que o perverten ata convertelo en algo que de democracia, en moitos casos, xa só lle queda o nome. Nunca máis abondará unha firme oposición, nin un Parlamento (nin con dúas cámaras) para controlar a un Goberno. Nunca máis un poder xudicial merecerá un respecto unánime, por actuar demasiado á lixeira ou demasiado de vagar. Nunca máis os medios de comunicación convencionais abondarán para sentir que compensan co seu control as desfeitas dos poderes que clasificou Montesquieu; porque son demasiadas as veces que os vemos como cómplices dos poderes públicos que os atan aos seus intereses, como apéndices de poderes policiais ou xudiciais que os usan como instrumentos moi acaídos para perseguir presuntos culpables e desenvolver xuízos paralelos que acaban en condenas que nunca máis revogarán posibles sentenzas absolutorias.

Sexa cal sexa o futuro, en diante sempre botaremos en falta o sentido común acuñado no movemento das prazas públicas, sempre precisaremos da clarividencia do xuízo daqueles que non teñen intereses que condicionen o que defenden, o que din ou, mesmo, o que pensen. Longa vida para unha xuventude cívica e mobilizada.

Violencia de xénero? Asasinato en familia. Terrorismo doméstico

A sangría segue. A concienciación contra a mal chamada violencia de género non abonda. A mellor presentadora da mellor televisión informa sen inmutarse: "Temos un novo caso de violencia de xénero". Cabé pensar: detiveron a un tipo por bater na muller. Non tal. É un novo asasinato en familia. Outro asasinato doméstico. Por que nos impresiona menos que o terrorismo de sempre, ese que de momento parou? Así non avanzamos. Por moi emocionantes que poidan ser os anuncios que tratan de concienciar sobre o que chamamos un problema cando é unha sangría permanente. Así non imos a ningures. Se evolucionamos é para acabarmos con nós propios como especie.

Cuando despertó, el dinosaurio todavía estaba allí

Sospeito que Augusto Monterroso xa vira esta imaxe, que pensaba en Brumoso cando escribiu:«Cuando despertó, el dinosaurio todavía estaba allí »

Sen palabras

A esperanza, nas pacíficas revolucións das prazas públicas

Exercín o meu dereito-deber de votar con máis escepticismo do acostumado pero cunha esperanza diferente. Unha esperanza asentada non tanto no resultado das urnas como na pacífica revolución das prazas públicas, chámense Obradoiro, Porta do Sol ou 15-M.

Agardo que o movemento non esmoreza despois das eleccións, que saiba orientar a súa forza cara a canles que sirvan para rexenerar a política, para apostar por un futuro realmente sostible, que non pode pasar por repetir os mesmos erros, como todo parece apuntar.

Empeza a haber cifras de crecemento do PIB e a única preocupación parece ser o feito de que non rebrote o consumo. Nunha sociedade consumista, hai o convencemento de que se non medra o consumo non pode haber recuperación duradeira. Xa se viu que iso so funcionou para os grandes poderes económicos que nos gobernan, que nos cobran comisión ata por respirar, pasando por riba da vontade dos políticos escollidos polas urnas e pisando o pescozo dos consumidores convencidos de que o seu papel e a súa felicidade estaba e estará en consumir alegremente.

A miña esperanza política de hoxe está na pacífica revolución das prazas públicas. Agardo que o movemento 15M teña zume e forza de abondo para seguir movendo persoas capaces de facer agromar un cambio real e sostido, un cambio en favor das inmensas minorías sen traballo nin esperanza, un cambio que non permita o mantemento dun sistema tan podre que apesta.

Agardo que entre os mobilizados haxa forza e saber para cambiar, desde fóra ou desde dentro, un sistema onde os políticos só precisan que non se demostre que son culpables para manterse na súa cadeira (se se demostra, será porque os xuíces están manexados por outros políticos contrarios, así que recorrerán ás instancias superiores habidas e por haber e seguirán defendendo a súa lexitimidade para seguir desgobernando). Un sistema pervertido ata o punto de que, por suposto, non se require parecer inocente-decente, moito menos selo.

A pacífica revolución das prazas públicas debería entrar nos partidos e nos sindicatos para transformalos, para recuperar uns valores éticos cada vez máis escasos, substituídos nas listas e nos cargos públicos por imputados que sacan peito, como convencidos de que unha imputación ou unha condena é tan venerable para un político como unha cicatriz para un guerreiro.

Se os partidos están tan podres que non se deixan cambiar, agardo que a pacífica revolución das prazas públicas teña forzas para fundar outras forzas políticas libres de servidumes, capaces de manter unha revolución contra a avaricia dos poderes económicos que nos meteron nun pozo do que so poderemos saír cos sacrificios dos sacrificados, porque os que nos meteron no pozo seguen presumindo de ganancias e cobrando pluses, bonus ou pensións vitalicias, aínda que sexan tan presuntamente impresentables como ese DSK do FMI.

O meu temor de hoxe está en que a revolución das prazas públicas se volatilice sen máis. Precisamos que se manteña, que os políticos non obedezan só aos poderes económicos, que saiban que o poder dos cidadáns conscientes, cabreados e mobilizados tamén pode sacarlles a vara de mandar.

A miña esperanza de hoxe está en que a pacífica mobilización das prazas públicas se multiplique e madure tamén fóra das prazas, da man dos que aínda non descubriron que teñen moitos motivos para sentirse moi cabreados.

Nóbel de axustiza

O Nóbel da paz foi creado para distinguir á persoa que máis destacara polas súas contribucións á fraternidade entre as nacións durante o ano inmediatamente anterior. No caso do presidente Obama, cabe entender que en 2009 se quixo apostar polo futuro, que se quixo premiar o que podería facer un presidente do imperio co seu perfil demócrata para emendar as desfeitas do seu predecesor. A día de hoxe, fixo máis pola fraternidade mundial quen acuñou, entre nós, o termo da alianza de civilizacións, agora en horas tan baixas que xa só merece citas dos que o queren despedir a coiteladas. Obama, como o Bush que o precedeu, está a facer poucos amigos no mundo. Non sei se está a facer unha USA máis segura para os seus cidadáns, pero non semella que poida deixar un legado importante no que toca á fraternidade universal. Co axustizamento de Bin Laden non fará avances importantes pola paz no mundo. Tras anunciar a morte do terrorista máis buscado, atreveuse a dicir que se fixera xustiza desa maneira que tanto gusta nese imperio onde resulta difícil comprender por que non suprimen os tribunais que deben impartila, aínda que só sexa para acurtar gastos en tempos de crise económica. Gandhi, o máis grande loitador pola paz nunca conseguiu o Nóbel; cabe pensar que non estaría ben visto polo imperio británico. Conseguiuno Martín Luther King. Conseguiuno Mandela, que ben o merecía (e non compartido). E tamén o acadaron outros que ensombrecen tanto a relación como o propio Obama. A Fundación debería abrir outra listaxe. Crear un nóbel para os grandes axustizadores, onde a competencia sería moito más apertada ca no ámbito dos verdadeiro loitadores pola paz. Que Obama diga que se fixo xustiza sen vergoña, resulta comprensible, dada a súa posición como refén do seu cargo, que revalidará, se cadra grazas ao xusticeiro acto. Que refrenden o seu proceder e as súas palabras o secretario xeral da ONU ou o predicador da alianza de civilizacións, xa non resulta tan congruente. A cara de pasmo e abraio de Hillary Clinton, mentres seguía a través dun monitor –suponse- o instante do axustizamento, é a única mostra de humanidade que nos queda en toda esta historia. Mentres existan esas expresións diante de actos de xustiza-barbarie, existe unha esperanza de que a humanidade poida seguir merecendo o seu nome. Aínda que esa muller apunte a un golpe de tose provocado pola súa alerxia primaveral, nos seus ollos está a humanidade que falta nos dos seus compañeiros de foto; neses ollos de muller aínda nos podemos mirar sen tanta vergoña.

Can morde a can

Hai un dito que quere definir as virtudes ou máis ben os vicios do corporativismo a partir da frase can non morde a can. Difícil saber da orixe da consella, porque poucos animais hai que mordan tanto nos da súa especie como os cans. O caso é que o refrán aplícase a políticos, á estamentos da igrexa, tamén a xornalistas. Non ataques a un dos teus, porque mañá será o que che pode defender se che atacan. A veracidade disto no mundo do xornalismo é moi relativa, por non dicir escasa ou case nula. É máis ben un territorio do individualismo, sálvese quen poida. Medios que compiten por un mesmo territorio ou audiencia acostuman comportarse a miúdo como os peores inimigos. Por moi xornalistas que sexan, medios que apostan polo sensacionalismo non teñen ningún problema en converter presuntos culpables en aparentes culpables que, de ser declarados inocentes, terán moi difícil vivir sen que os veciños lles vexan cara de criminais.

A miña admiración para as irmás de María José Arcos, que desapareceu hai quince anos. Un monumento merece o seu tesón por evitar que o caso caese no esquecemento. As miñas dúbidas, para o tratamento dos medios sobre a detención do único sospeitoso, o cámara que tiña unha relación coa desaparecida e que seica incorreu en graves contradicións nas súas declaracións. Dúbidas que vexo compartidas por algúns medios, os menos, que manteñen o criterio de publicar as siglas do nome e apelidos no canto do nome completo.

Quince anos despois, e á marxe do desenlace que finalmente teña, o caso aberto pola desaparición de María José merecerá lembrarse como un claro exemplo das debilidades do sistema policial e xudicial, se non como unpalpable fracaso.

No caso de ser xulgado e declarado inocente, logo das portadas que ten ocupado e dos titulares que lle teñen dedicado os medios máis sensacionalistas e as televisións, moito me temo que R.V. nunca conseguirá deixar de ser visto como un aparente culpable. Será un trunfo da liberdade de expresión?

En realidade, o que me pedía o corpo era opinar sobre o opinador –can morde a can, outra vez- que estes días pasados foi tan comprensivo co mozo que matou á súa noiva embarazada porque lle dixo que o deixaba e que o fillo que agardaba non era del. As miñas opinións a este respecto son máis simples, menos sementadas de dúbidas. Ou o opinador está mal da cabeza, ou é un provocador na procura de fama a calquera prezo ou considera as mulleres como cousas, propiedades dos homes que poden desfacerse delas cando non se comportan como eles queren. As opcións non me parecen excluíntes. Para non contribuír nin cunha pinga a que creza a fama de S.S., non quero poñer unha palabra de máis sobre as súas opinións arredor dos “chicos normales” que matan a quen máis querían.

Expresar as miñas dúbidas sobre o caso do cámara detido –de socato, ao outro lado do obxectivo- resúltame incómodo, porque se alguén merece especial solidariedade é a familia da vítima. Pero non expresar as miñas dúbidas sobre o papel dos medios de comunicación neste caso parecíame unha covardía.

anosaterra.org

As pitas van pola sexta polada

As miñas, as nosas pitas van pola sexta polada.

Unha historia de amor desde a normalidade

Por sorte, xa só algunha ex ministra algo parva se atreve a tratalos de tontitos, querendo ser cariñosa, supoño. Por sorte, a discapacidade psiquica tamén está a entrar dentro da normalidade, desde que algún mozo demostrou que podía acceder á universidade e titularse, desde que moitos demostran no día a día que son responsables e capaces de desenvolver un traballo como calquera persoa sin -supostamente- discapacidade. O pasado día 30 de marzo, a última páxina de El Progreso recollía unha fermosa entrevista contada sobre a historia de amor entre Mónica López e David López, dous mozos que traballan como xadiñeira e carpinteiro nun centro de Aspnais en Lugo e que contan que lles gustaría vivir xuntos, entre outras cousas. Ter fillos non, "porque se está mellor sen eles". Tal vez por sentido de responsabilidade, fronte á crise de todos os días. Que sexan noticia os amores entre dous discapacitados podería verse como síntoma de non normalidade, pero creo que non é así, porque saen nunha sección -Historias de dos- que pasa revista á vida en común de parellas luguesas, sexan de autónomos, de comerciantes ou de persoas que levan tempo xuntos e contan algo sobre a súa vida e os sentimentos que os manteñen unidos. Neste contexto, a historia de Mónica e David e unha mostra de gozosa de amor desde a normalidade. Parabéns para eles e parabéns para a autora da entrevista, Sabela Corbelle, pola súa sensibilidade.

Que dixo que había restricións de crédito?

Estaba convencido de que conseguir un crédito era pouco menos que imposible. Estaba seguro de que era certo, que non hai financiamento en ningures para ninguén, nin particular nin empresario nin emprendedor. Ata que me chegou a proba do contrario. Seica teño un préstamo ao meu dispor, para o que eu queira.

Se quito o nome da entidade que me fai tan xenerosa oferta é por medo a que alguén se me adiante. Igual se acaban os cartos.