As miñas primeiras lecturas de Kafka, sobre todo as de O
proceso, O Castelo e A metamorfose, foron especialmente desacougantes. Cos meus
inocentes primeiros vinte, gozando da liberdade do primeiro ano de
Universidade coma se fose un premio polos anos de encerro –como bolseiro– nun
internado gobernado por relixiosos, o universo de Kafka resultaba
abrumadoramente opresivo, unha atmosfera irrespirable. Levábame a un mundo
absurdo onde o máis irritante era a naturalidade e a resignación coa que os
protagonistas adoitaban asumir situacións absolutamente inxustas que requirían
rebeldía, reacción.
A relectura de O castelo, case catro décadas despois,
déixame máis preocupado ca irritado. Logo de coñecer algunhas cousas
sobre o funcionamento das administracións públicas e do labor dos funcionarios,
a miúdo atados polas indicacións ou pola falta de indicacións dos políticos,
agora o que lle acontece a K estráñame menos, non me cabrea tanto, dáme a
impresión de que a súa resignación é máis incomprensible, a única resposta
posible.
O libro é o mesmo. O lector cambiou. O preocupante,
agora, non é a falta de resposta contundente por parte de K. O preocupante agora
é, sobre todo, a resignación do lector, a naturalidade coa que lee a absurda
peripecia do protagonista, como unhas memorias dignas de crédito.
Despois da primeira lectura, onte, un respiraba fondo e podía
dicirse: menos mal que a vida non é así. Un podía soñar cun futuro onde
gobernase a lóxica e a racionalidade. Hoxe un case non se atreve a respirar (pode caer un novo tributo: se queren cobrar por aproveitar a calor do sol, por que non polo aire?). Un pregúntase
se Kafka era outro visionario, como Orwell, que xa sabía o que se nos viña
enriba. Poderes sen cara nin nome que nos gobernan –é un dicir–, troikas –outra
vez a k–, políticos que seica eliximos
pero dos non chegamos a saber máis do que K chega a coñecer do señor do
castelo, o conde de Westwest, ou do onmipresente Klamm, que nunca chegará ver,
que ninguén semella coñecer de primeiras.
Relín o libro e repaseino agora na
versión cinematográfica de Michael Haneke, que ofrece unha adaptación fiel e
crible. Vi a película coa mesma preocupante normalidade.
