O peso da experiencia

A estas alturas, seguramente se me escapan sentencias que, entre os máis novos, poden ser tomadas como a aburrida voz da experiencia.

Con todo, se algunha vez me preguntasen agardando o ditame da experiencia do vello, sexa agora, sexa dentro de vinte anos —oxalá—, creo que xa teño a resposta preparada: Vivín sempre con tanta présa, probei tantos oficios que, agora, seime incapaz de sentirme experto en nada.

Nin sequera podo sentirme experto do primeiro e extinto oficio, do traballo manual no campo, onde o que o que máis me gustaba era arar coa xunta de vacas; nada como ensuciarse coa negra terra de Brumoso; cun pouco de auga, coma novo. Nin como electricista. Nin como axudante de montador de xigantescos depósitos de gas. Nin como peón da construción, antes da burbulla. Nin como vendedor de libros. Nin como xornalista. Nin como restaurador de vellos mobles. Nin como contador de historias. Nin, moito menos, como tractorista ou desbrozador serodio.

O pior de todo e que, se media pregunta, nin sequera poderei dicir: só sei que non sei nada. Porque xa me pisaron esa sentenza. Visto o visto, a miña experiencia nunca vai ser un pozo de sabedoría; máis ben será, está a ser xa, unha pesada louxa. Un peso morto.

Que cousa era eso do Reinado

Que apelen á nosa memoria para dar fé de algo pode ser porque teñamos memoria de elefante ou porque sumemos máis anos cá maioría. No meu caso, o motivo é o segundo. Aínda que a miña memoria é bastante parecida a unha cesta sen cu, voulle pór algo de vontade para contar a miña visión do Reinado.

Con respecto á tradición dos touros, teño bastantes dúbidas, por non ser máis categórico. Con respecto á do Reinado, segundo a vivín, diría que era unha desas tradicións que estaría ben conservar porque teñen moito máis de positivo que de cuestionable (esaxerando, con maldade, poderíase dicir que era unha canteira de futuros borrachos). Para min era unha tradición que, máis que dispor de moitas virtudes, alimentaba comportamentos positivos relacionados con cuestións tan importantes como a amizade e a camaradería, a diversión, sí, pero tamén o respecto ós maiores; tiña eses e máis efectos positivos que, ademais, eran duradeiros, comezaban semanas antes do día de Reis e non se esvaecían en todo o ano. Se houbese que facer unha interpretación por capítulos, poderiamos tentar facela así:

Iniciación e renovación. Facendo mozos e adultos. O Reinado era a primeira toma de contacto dos rapaces coa mocidade. Se cadra, a semana anterior os mozos escorrizaran os rapaces ás galladas para metelos na casa ó escurecer, pero durante o Reinado compartirían a alegría e a festa con eles. Os rapaces podían participar na rolda-cabalgada da mañá do día de Reis, facendo de paxes que suxeitaban o ramal das burras do rei Novo e do Rei Vello, collendo algún caramelo que caía ó chan ou que se puña tiro. Os nenos soñaban co ano que lles tocaría ser rei Novo. O rei Novo sabía que ó ano seguinte tería que ser rei Vello. Ceremonia de renovación xeneracional, onde ningún mozo pensaría aínda que, un día, sería vello. Aínda que non fixese de rei Vello.

Namoriscamentos. Toda a vida é momento para namorar. Exemplos sobran en calquera idade e clase. Pero o Reinado era un momento especial, onde os mozos e as mozas podían facer ou recibir sinais de achegamento, por exemplo a través dos ramos que elas adoitaban preparar para os mozos. Nas casas onde non había mozas, as veciñas daban chourizas, noces, galletas, algunha boitella de licor ou o que tivesen a ben, tamén cartos, ás veces. Os ramos eran puntas de gallas con moitas varas facendo roda que as mozas vestían con papeis ou teas de cores e onde logo colgaban galletas ou caramelos, principalmente. Á marxe do ramo que escollese o rei Novo, sempre habería oportunidade para que os mozos ou as mozas mostrasen as súas preferencias ou as súas querencias. Con que ramo se quedaba cada mozo podía ter un significado. Ou non.

Diversión continuada.- Supoño que eran as verdadeiras vacacións da xente nova. No verán tocaba traballar coma mulas, incluso nos festivos. En cambio, durante os oito-quince días (ou máis) do Reinado os mozos eran os que gobernaban as súas vidas sen imposicións dos maiores. A cousa comezaba días antes, cos preparativos: apalabrar a casa para facer as comidas e ceas en común, con lareira en bo uso e, a ser posible, con mesas e escanos; comprar o rexelo (na miña época non había mocidade nin cartos para comer unha vitela); sacar un tractor de torgos e subhastalo para pagar, co que dese o veciño máis xeneroso, polo menos unha parte dos gastos; o resto, a escote. A festa comezaba unha semana antes do día, pero tiña o seu punto máis emotivo na ronda para cantar os reis, na tarde-noite do día 5 (tal que hoxe), e duraba unha semana máis, polo menos. En resumo: polo menos quince días de vacacións. Para os homes. Porque se hai que facer mínima autocrítica, habería que dicir que non adoitaba haber máis mulleres que as que se brindaban para facer de cociñeiras, que non acostumaban ser as mozas. O único compartido entre sexos era o baile que se facía polas tardes. Se non recordo mal, despois das ceas a xente adoitaba andar demasiado cargada para danzas.

Padriños, madriñas e afillados.- Respecto e deferencia para os maiores. O Reinado era unha etapa de especial importancia para afianzar a de por si estreita relación que acostumabamos ter cos padriños e madriñas. O afianzamento estaba tamén nas chourizas especiais que as madriñas preparaban para os afillados, pero tiña a súa manifestación pública máis emotiva durante a ronda polo lugar adiante, a noite do día 5, cantando os reis de curral en curral, de porta en porta:

De oriente salen tres reyes/ Todos tres en compañía/ No preguntan por posada/ Ni tampoco por comida/ Preguntan por los portales/ Donde el Rey nacido había / De quien es aquel sombrero que reluce en la cocina/ es del señor … / Que por muchos años viva/ De quien es aquel pañuelo/ Que relumbra en la cocina/ Es de la señora … / Que por muchos años viva / ¡¡¡Vivaaaaa!!!

A xente saía ás portas a escoitar a cantarena e os arrulos conseguintes, a convidar a un trago ós cantadores, e sempre había un momento especial en moitas portas, en case todas, entre padriños, madriñas e afillados. Non era raro ver caras emocionadas y alguna bágoa nos ollos. Estreitábanse os lazos de solidaridade entre mozos e adultos ou vellos.

Camaradería, unidade, amizade.- Era tempo de reforzar a camaradería e a amizade entre todos os mozos, que podían ter as súas diferencias durante o ano, que as tiñan a miúdo, pero que acostumaban quedar tapadas pola ola de compañeirismo, de traballar e gozar xuntos desas vacacións fóra da casa. Creo que o Reinado reforzaba os lazos máis alá da mocidade, que a tradición liberaba unha corrente de solidariedade que convertía o lugar enteiro, a través dos traballos e das borgas dos mozos, nunha única entidade de carácter familiar, nunha grande e única familia unida. So había algo semellante durante as mallas, pero con diferencias a favor do Reinado: nas mallas había traballo á esgalla e borralleira (en vez de comida, rascabarriga e borracheira), e non deixaba de haber protestas ( con razón) por ter que devolver a xeira coma se todas as mallas fosen iguais, cando uns tiñan dous carros de pan e outros, que sei eu, trinta ou corenta.

E iso é todo.- Case todo o que hai na cesta sen cu. Máis ou menos. Se penso un pouco, sacaría máis interpretacións para as impresións que deixou en min a festa do Reinado, na que fun rei Vello sen ser antes (nin despois) rei Novo. Á vista de que non pensaba vestir garabata na vida, decidiron deixarme saltar un paso da tradición, supoño. Pero é que as tradicións sempre hai que adaptalas á medida dos tempos (e dos gustos).

Instinto de protección

Unha característica exclusiva do reino animal?

Se non estás morto, non podes vivir aquí

O cemiterio de Fisterra deseñado por César Portela ten unha estrutura innovadora que, como era de agardar, non conseguiu unanimidades entre os veciños e futuros usuarios potenciais. Ten unha historia complexa, con máis de dez anos de desencontros, nunha especie de limbo.

No fin do pasado verán chegou Santiago, un dos primeiros ocupantes; chegou camiñando polo seu propio pé e acadou certa fama a partir das edicións locais dos xornais.

Este ano, por Todos os Santos, o alcalde de Fisterra chegou a admitir que o residente podería seguir alí, "se non fai dano". Non fixo dano, que se saiba, pero non sabía que a licenza para vivir non lle daba seguridade de atopar a entrada aberta se decidía irse uns días a visitar outros lugares. Cando o ocupante Santiago quixo volver a ocupar o seu nicho, atopou a entrada selada. Terá que conformarse con estender o seu saco nos exteriores, máis exposto aos elementos, moi activos, por outra parte, na Costa da Morte.

"O cemiterio de Fisterra é para que o disfruten tamén os vivos", dixo o arquitecto hai un par de anos. Pero estábase a referir a gozar do efecto arquitectónico sobre a paisaxe.

Polo demais, se non estás morto, non podes vivir alí. Se estás morto, tampouco; de momento.

Perseguido pola Cidade da Cultura

Despois de tantos anos gozando de Compostela, do Obradoiro e das vellas rúas de pedra, da vista das torres da catedral desde calquera canto dos arredores, agora empezo a ter manía persecutoria coa Cidade da Cultura. Problemas de vivir a tiro de pedra dese cascarolo presumido e baleiro. Ata cando saio para dar un paseo polo monte, en canto me descudo un segundo, aí está a cousa esa, esa gran vergonza.

En tempos pasados, seica a xente pobre pero figurona, ao chegar as navidades encargaba na carnicería as plumas dun pavo, para poder deixalas co caldeiro da basura, que daquela recollía o porteiro na porta de cada piso. Ceaban pescozos de polo ou sardiñas, pero facían ver aos veciños que non faltara o pavo na casa. Teño a impresión de que os galegos somos e seremos ese veciño pobre, por gastar en ornamento o que precisábamos para cubrir necesidades elementais, para dar traballo e servizos elementais. Esa sospeita é a que me persigue.

Culpa miña, desde logo.

Seguramente son un patán, un retrógrado que non entende nada de cultura.

Soño con famentos comendo pernas de potentados

Título principal: "Ponga un mayordomo en su vida", que da entrada a un gran reportaxe sobre unha escola de criados para potentados. Tema central: Cen regalos de luxo. Por exemplo: un sombreiro de 590 euros, un bolso de pel de cocodrilo por 28.300, unha nevera con wifi por 3.500 euros, unha Leica con ribetes de pel de avestruz por 10.000, zapatos de pel de cocodrilo entre 1.050 e 9.500 euros, lámpadas por 150.000, un reloxo de pulseira por 579.900 (menos de 580.000 euros, ollo!). Outros asuntos: guías para visitar lugares paradisíacos no cabo do mundo.

¿Cal é o nome da revista?

Podería ser Fóra do Mundo, pero só é "Fuera de serie", o suplemento semanal dun dos principais xornais económicos españois. Entendo que é un suplemento necesario para os lectores, que pasarán media vida moi ocupados en amasar cartos e máis cartos, caia quen caia. Os acaudalados precisan ideas para gastar os cartos que seguen gañando a mancheas mentres medio mundo pasa fame e o outro medio está temendo que veñan días sen ter que comer. Este exemplar co maiodormo en portada é algo especial porque se achega a Navidade e os que máis teñen teñen que gastar máis do que acostuman gastar (e dar algunha limosna tamén, se aínda lles quedan unhas arestas de conciencia). Pero sempre está nesta liña. Seguro que é a que lles gusta, a que precisan, o que cubre a principal necesidade de información dos potentados e compañías: onde gastar.

Se tivese que seguir a pé da letra as indicacións das sagradas escrituras, tería que sacar os ollos. Prefiro non seguilas. Prefiro agardar. Soñar cos ollos abertos escenas macabras. De potentados que espertan cando grupos de famentos xa lles roeron unha perna, ou así.

A colleita dos cocomelos

Nunca ata hoxe conseguirá achar tanto cocomelo tan lonxe de Brumoso. Foi nas proximidades da Cidade da Cultura, nos territorios aínda non colonizados polo formigón e o asfalto. En Santiago de Compostela, a sabia natureza é tan xenerosa como en calquera sitio, a pouco que llo permitan.

Os cocomelos non son os mazarocos que aparecen entre os afetos e as xestas da nosa terra, son cocomelos de prado e de borda de camiño, pero alegráronme a tarde. Nunca un paseo tan pouco esforzado me dera un resultado tan fructífero. Só me quedou pena por non dalo paseo dous días antes, porque non me caberían na bolsa os que tiven que deixar por estaren xa pasados.

O cubo verde non é unha nova especie de seta. É un artista convidado.