jueves, 29 de mayo de 2008

A familia de palabras medra. Vocabulario de Brumoso IV

Vai outra embalsada de palabras da nosa terra. Non son todas as recibidas nos últimos días, porque leva tempo comprobar se están recoñecidas no diccionario galego. Algunhas son tan nosas que case da mágoa que estean xa recollidas e bendicidas. Pero quedan fóra desta relación porque non ten sentido duplicar traballos xa feitos. Si ten sentido dar coas palabras que son só nosas e corren perigo de seren esquecidas. Porque quedarían no limbo cousas que non poderiamos nomear coa mesma precisión, accións que non saberiamos definir, cheiros, sensacións, emocións que non seriamos capaces de explicar. Tratemos, pois, de minimizar as perdas.

Acuartear.-Pór segunda xunta o carro, tamen chamada cuartea
Alconchar.- Subir por un pau liso axudándose con pernas e brazos; engatar.
Alconchón.-Paxaro que alconcha
Amoiar.- Que rende, que non se acaba de seguida. É palabra con minúscula no Gran Xerais, dialectalismo que significa producirse algo nunha cantidade considerable.
Apeto, A peto, Dapeto.- A propósito, con ese único obxectivo.
Apinchar.- Envorcar, facer que o carro ou o tractor se venza sobre un costado ou quede coas rodas cara arriba.
Babuxadeira, Babuxa.- Choiva case imperceptible, o que poderiamos chamar mollaparvos.
Bicarroceiro.-Moi dado a repartir bicos. Bicarrañeiro é un dialectalismo recollido no Gran Xerais.
Cacafú.- Caldo de castañas curadas cocidas en leite.Recollido no diccionario de Horacio Rodríguez.
Cangallas.- Aparello a modo de grandes alforxas de esparto que se lle puña a burros ou cabalos para acarrexar produtos.
Cangallas, de.- Caer de costas, de forma aparatosa.
Cazcarriolas.-Colgarexos de merda apegados no cuada ou no rabo das vacas ou das ovellas.
Crabuñar.- Picar a gadaña co martelo correspondente para adelgazar o fío. Facíase despois de cada xeira.
Chamouzada.- Carrada pequena de herba, palla, ramallos ou estrume. Recollido por Horacio.
Cusmallo.-Restos que quedaban na forxas despois de soldar con area o ferro.
Desabusado.- Crecido, desenvolto, esperegilado.
Embazacado.- Cando un cae sobre todo de costas, e queda sen alento. Ou cando che dan cun balón na boca do estómago; se é un couce dun burro, aínda peor. Un rosco ou pastel que non esponxa ben tamén está embazacado; pode facer mal no estómago, por outras razóns.
Endino.-maluqueiro, traveso.
Esfurricharse.- Ter caganeira ou cagarría. Descomposición.
Esgarnancharse.- Mancarse cun garnancho, ferirse.
Esmorreado.-Mancado, ferido. O garnancho abre corte; cunha caída no chan, un acaba esmorreado.
Estrinque.- cadea usada para acuartear.
Furricheira.- caganeira, cagarría. Descomposición. No diccionario de Horacio está.
Garnancho.- Estaraco escochado e con agumes preparado para que alguén se esgarnanche contra el.
Gogo.- Penedo redondeado, preferentemente de río.
Manxoeira ou meixoeira.- Nasa para pillar as troitas.
Manxadeira.-A mesa do gando; serve para botar comida procurando que as vacas ou as ovellas non pisen nela.
Pinote.-O que fai a cabalería cando se espanta ou cando quere botarte ó chan.
Salpedrés.- Pedra, tamén no galego normativo. Para espantalo, en Brumoso os rapaces cantabamos: “Salpedrés, salpedrés, non mates a miña res que xa só me quedan dúas ou tres”
Tasmear.-Calcular con coidado, repartir, equilibrar.
Tesón.-Ganapán para pillar as troitas.
Timón .- Pau do arado que vai da rabiza á chavella.
Timoncela.-Pau de acuartear; timón para ese uso.
Trafugueiro.- Cepo, tronco atravesado na lareira para apoiar a leña que se vai queimar, para que arda mellor. Horacio recolleuna.
Trancaxo.- Pouco coidadoso, trapallas.
Treixó.- Trouzó, tirizó.
Xeixo.- Pedernal, o cuarzo branco.
Xongo.- Gogo, penedo redondeado propio do río.
Zambucada.- Caída de mal xeito, de cangallas.
Zapexar.-Batular, retorcerse. Faino a troita ó saír da auga.

lunes, 26 de mayo de 2008

A serea do deserto segue nadando en Galicia

O próximo sábado agárdame en Gondomar un encontro con rapaces que foron convidados polo club Espazo Lectura a ler A serea do deserto, o libro que saíu sen buscar, como consecuencia da fermosa experiencia que supoxo para nós acoller a unha rapaza saharaui, Fatma, durante o verán de 1994. Unha rapaza que gozaba da auga como non vi gozar a naide, coma se fose en verdade unha descendente de sereas e non unha filla do deserto. Fatma tivo oportunidade de nadar no mar de Galicia e no río Túa. Non tivo tempo de aprender a nadar ben, pero non había quen a sacase da auga. Alí onde o pozo das Olas da Faceira se xunta co areal de Barxelas, vímola engatar polo fondo, agarrada ós gogos para que a forza da auga non a sacase á flor, coma unha verdadeira serea.


A min non me vai iso de falar en público, pero nos encontros cos rapaces sempre acabo gozando. Son tan naturais e tan atrevidos coas súas preguntas que obrigan a un a entrar no seu xogo e a perder calquera aceno de timidez e vergonza. Rirei con eles e sentirei algo de mágoa por ver como pasan os anos sen que o conflicto saharahuí avanzase cara a unha solución. Segue igual, con máis de duascentas mil persoas refuxiadas no deserto, sen que os rapaces sharauís poidan volver nin á terra nin ó mar dos seus pais. Poderá coñecer a filla de Fatma, Victoria, o país dos seus avós? Agardo que si.

domingo, 25 de mayo de 2008

Os rescatadores de palabras atacan de novo. Vocabulario de Brumoso III

Coa vosa colaboración, é máis doado que a lista semanal de palabras medre. E non medra máis porque moitas das que se nos van ocorrendo son galegas e están recollidas nos diccionarios normativos. Seguirémolas usando pero non hai necesidade de recollelas aquí; corren menos risco de extinguirse. Alá vai outra riostra.

Abreixo.- Vexetal silvestre de flor branca que ten un bulbo coma un allo de raposa; sabe a avelá tenra; sae nas cembas, na primavera; servía para entreter a fame, como as panchucas.
Capacete.-A cabeza dos que teñen pouca cabeza ou non a usan para pensar moito; “sempre fai o que lle sae do capacete”. En galego é peza de armadura ou peza do alambique.
Carocha.- Canto da barra de pan ou da panocha, con moita codia ou pouco miolo, o bocado preferido polos rapaces (ou non tan rapaces); en galego e tronco comido polo caruncho. En galego, a nosa carocha e carocho.
Confite.-Bolo de pan de tamaño dunha man; cocía na boca do forno e entretiña os rapaces mentres saía a fornada.
Cuañeira.- Mañuzo de herba, xeralmente verde, atado con dúas vergas. Coañeira, en galego, é que nós chamamos baleadeira, a vasoira das mallas, a que sirve para mover o coaño ou caño, o que nos chamamos cuaño.
Chocoldrear.- Se usas un corenta e levas uns zamancos do 45, chocoldrean nos teus pes (ou os pés dentro deles).
Codia.-Rebanda de pan, de sandía ou de melón.
Cousillote.-Óso de canela con pouco alimento para dar sabor ó caldo. Para nos, quixote.
Encendedallo/a.- Fronxas (fronza, en galego) de uz, xesta ou afetos; calquera cousa que poida servir para encender o lume.
Escaneta.-Escano lixeiro, máisa doado de mover. Pode servir para dar asento de dúas a seis ou máis persoas.
Escorrexer.- Tusir para sacar flemas ou asperezas que atrancan a gorxa e non deixan falar con normalidade. Facer ir a agua, cando é escasa, por un rego pouco labrado.
Esgalabernar.- Producir un galaberno (palabra xa recollida polo Horacio), un buraco grande; as talaburdiadas esgalabernaban as pozas e as preseiras.
Estaraco.- Pau delgado, guizo. Persoa moi delgada.
Estourote.-A planta que da campaniñas de cor violeta que sirven para estourar se se golpean contra a man apretándolle a boca. Os galegos estalan e chámanse estalotes.
Estrombarrúas.- Descoidado. Asociase ó que anda cos pés a rastro.
Furgalla.-O que os galegos chaman farangulla, miga de pan.
Gorgullo ou gurgullo.-Bola de fío de la ou liño. En galego, gurgullo ou gurgullón é o lugar onde nace a auga facendo gurgullas. Gurgullo é tamén o insecto con corpo de forma oval que vive nas sementes dos cereais e legumes e do cal existen moitas variedades.
Guizo.-Pao delgado e de pouco valor, nin como vara de tanxer as vacas nin para meter no lume. En galego sirve para definir a candieira e o encendedallo.
Nacras.- Son eses mocos verdes, pegados, secos, que non saen sonando, requiren traballo de minería.
Panchuca.- Vexetal de pouco tiro, cor entre amarela e rosa, que sae debaixo dos chaguazos; ten como pequenas tetas e da un leite con gusto a plátano. En Hemisende chámanlle maias, porque saían en maio. Entreteñen a fame.
Quixote.-Óso de canela con pouco alimento para dar sabor ó caldo; en Hermisende chámanlle cousillote; en Hermisende chámanlle cousillote. No vocabulario do Horacio é pé.
Regoxa.-Empezadallo dunha barra ou panocha, con moita codia e pouco miolo; carocha. En gallego é anaco de pan, chusco.
Rodillo.- Pano, peza de cociña para limpar as mans ou secar os cacharros.
Rompexugos.- Bruto, estoubado.
Sarritán.- Sarritán para nós e a espiña, a columna vertebral de persoa ou animal; recollido tamén polo Horacio; tamén é un monte con fragas que imita pola forma as sartas dunha columna vertebral, por exemplo o sarritán da Ladeira.
Sarnicho.- E o sarritán, a espiña, segundo os de Hermisende
Sentalló.- En galego, como variante non recomendada, é alguén baixo, de pouca estatura. Para nos é o que en galego chaman sentallo, asento, tallo.
Talaburdiada.-Treboada forte que estraga os camiños e fai medrar os regueiros.
Trouzó.-Inflamación das glándulas das pálpebras. En galego é variante non recomendada. Prefiren tirizó, orizó ou toromelo.
Zabaneiro.- Persoa que anda sempre lixosa, coa roupa cotrosa, chea de merda. Dise do que sempre anda lixado (dicc. do Horacio).

sábado, 24 de mayo de 2008

Os parvos sempre son doutro sitio

Nos contos da nosa infancia, case sempre con base en sucesos, había moitos que facían protagonistas negativos a veciños dos lugares próximos. Os parvos sempre eran doutra aldea. Formas naturais de elevar a propia estima, supoño. No conto dos muíños, que tan ben nos contaba Horacio Rodríguez e que agora podedes ler tamén en Galicia Encantada, ás veces situaba os feitos en Portugal, na Mofreita.

Hai un conto que si semella ser propio do noso lugar, porque o escenario escollido é o castelo de Rechouso, ese gran montón de fragas de granito que alimentaron moitas fantasías de moitos rapaces. Claro que seguramente o rapaz que sabe era do noso lugar e o que non sabe, pola contra, ou era portugués ou de Milcastros. Imos reproducilo aquí e agora, en parte versión do Horacio, en parte propia colleita. Podemos titulalo

O frío fociño do lobo

Había dous pastoriños que estaban coas ovellas onda o castelo de Rechouso. Un coñecía o sitio e o outro non. O que sabía non paraba de falar e contar o que lle contaran tantas veces. Que alí había unha raposa gravada en ouro sobre unha fraga. Que había un espazo amplo con entrada estreita que chamaban a igrexa dos mouros. Que se sentía caer unha pinga que producía un son metálico, como se batese nunha panela metálica. Que había tesouros enterrados. O que coñecía os misterios do castelo amosoulle ó outro un buraco nunha fraga e convidouno a espreitar. O rapaz foi metendo a cabeza devagar pero despois non era capaz de recuar. Quedou alí preso, enganchado polas orellas. Non había forma de sacalo. A compañeiro tentou tirar del, pero mancábao e berraba. Ata que lle dixo: “Mira, vou ir á casa na procura de axuda, ou por un pico para ver se che podo sacar”. E advertía: “Pero tes que ter coidado co lobo. Se vén o lobo e che atopa aí entalado igual te come”. O rapaz apresado pola boca da fraga preguntou: “E como podo saber eu se vén o lobo, se non podo revolverme?” E o outro: “Pois mira: vouche baixar os pantalóns. O lobo ten o fociño moi frío. Se sentes que anda roldando, trata de afastalo patexando”. O rapaz libre baixou ata os prados de Rechouso, achou un cacho de carouxo e pensou nunha solución que lle aforrase a camiñada ata o lugar na procura da xente ou do pico. Entretívose un cacho para facer ver que tardaba un tempo razoable antes de volver polo calado e arrimar o anaco de carouxo ó cu espido do compañeiro. En canto o coitado cativo sentiu o frío fociño do lobo nas cachas deu un tirón tan forte que puido, por fin, liberarse. Iso si, deixou as orellas alí, apegadas á boca daquela fraga con fame.

Nota.-En Galicia Encantada hai un conto moi semellante a este tan noso que acontece en Calvos de Randín.

sábado, 17 de mayo de 2008

No día das Letras Galegas, máis palabras ¿galegas? Vocabulario de Brumoso II

Para min, Brumoso é toda a alta Sanabria, son os catro concellos onde se fala galego, por moito que algúns se sintan mellor dicindo que o que falamos alí non é galego nin é nada. Sempre hai amigos de menosprezar o propio como forma de reforzar a autoestima... dos outros. A lingua que nos enseñan de rapaces debería ser o noso primeiro e principal teosuro, pero sempre hai quen só sabe afirmarse desprezando o primeiro que lle deron os seus pais. Non o comprendo, pero non podo deixar de constatalo. Desde aquí, seguiremos tratando de rescatar palabras que oímos, que usamos e que non deberían desaparecer sen máis. Certo que estou un chisco decepcionado pola falta de achegas. Naide manda palabras, naide completa definicións. Se isto segue así, o título final vai ter que ser Vocabulario dos Bichos. Vai outra entrega:

Borrallo.- É o que os galegos chaman po e tamén o que queda do lume, a cinza. Para nos hai moito borrallo nas mallas, nos camiños, tamén nas casas.
Bulleiro.- É o borrallo amasado con auga da choiva, sobre todo nos camiños. Os galegos (agás en terras do Caurel) prefiren chamarlle barro ou lama, aínda que tamén admiten bulleiro como lugar onde nace auga (o que nos chamamos lamacal e os galegos lamazal) ou un lugar cheo de lama.
Calimborno.- Cavoco de acceso especialmente difícil, trexeitado. Calimbornio, no galego do Gran Xerais, é a careta dos castradores de colmeas; tamén persona, animal ou cosa de dimensións desproporcionadas, mal formadas ou de mala traza. A Amiñeira está nun calimborno; cando ía para alá, o tío Darío dicía que ía para California, que tamén empeza por Cali.
Candiolo.-Está recollido como variante non recomendada, tamén para as mormelas, as velas de mocos caendo do nariz dun rapaz. Para nos son as estalactitas de carouxo, aínda que tamén se aplicaba ás mormelas; para o noso carouxo (que para os galegos é a friaxe e non os bocados de auga encarouxada), o galego prefire carambelo.
Esbullar.- Quitar a casca ás patacas, a unha mazá ou a unha pera sacando longas tiras. No Caurel din bullar, bullar as patacas. No diccionario galego, esbullar o termo está recollido como variante non recomendada para espoliar, roubar, arrebatar.
Escodiachar.- Non é cortar unha codia (que en galego é só casca, non significa rebanda) de pan; é retorcer o pan coa man para partilo porque non hai navalla. Non ten moito que ver con escodiar, recollido como variante no diccionario galego por quitar a codia ao pan.
Escoscar.- Sacar caróns de noz das súas duras cascas, ou sacar os chícharos ou os garbanzos das casulas; tamén sacar o gran do millo da mazaroca. (descubrir a mazaroca quitándolle a folla é esfolar, como no caso dun cordeiro para a festa). No diccionario galego escoscar é quitarlle á noz a casca verde; escarolar; quitarlle a casca ó trigo ou á avea.
Esfarramechar.- Rasgar, por en trizas un trapo. Esganifar é un fermoso sinónimo que está no diccionario de Horacio Rodríguez, pero tamén no diccionario galego.
Esfurracar.- Empregar unha vara ou un caxato para facer saír un bicho dun buraco, dunha rata coveira, por exemplo; esfurracar nun avrespeiro, tamén diciamos. Esfuracar existe no diccionario galego para facer buracos, furar. Esfurracar produce buracos máis grandes.
Espamborrar.- Romper, esbotelar. Parece refirirse preferiblemente a algo blando, pero tamén se espamborra unha pucheira de barro se cae ó chan.
Emboligar. Enfolizcarse de bulleiro ou de bosta. Emboutar, que si está no diccionario galego.
Enfolizcar.-Lixar; habitualmente falase dunha persoa enfolizcada, con lixo na cara. Tamén se di dunha persoa chispa, borracha.
Encandiolar.- Estar encandiolado é temblar pola friaxe, estar a punto de morrer co frío, atrecido.
Estrouzapé.- Remite a unha situación física, de ruido, caída de algo dun carro ou dunha burra, atravesado no camiño, con xente rindo ou botando as maus á cabeza. Non é un guirigay, é un estrouzapé. Para Horacio era tamén o barullo dos animais nas cortes.
Farramecho.- Trapo vello e de pouco valor, listo para esfarramechar, para atafuñar unha caldeira ou facer unha farrapa.
Folizco.- Mancha, pegada de lixo na cara.
Garamalleiro, garamallo.- Segundo Pablo é alguén que non asenta, como pasaba cos garamallos (o do alto dos carros eran ramallos, non?) no alto dun carro de leña, que se engancha con todo. Para min, a palabra sempre foi garamalleiro (nin nas familias hai sempre acordo).
Garmalleiro.- Un tipo que non coordina moi ben as extremidades porque é moi alto.
Langrollo.- Tragón, capaz de roubar froito aínda verde e non compartilo co que non foi capaz de subir á arbore.
Mormela.-En galego mormeira é un catarro nasal, unha catarrerira. Mormelas, para nós, son os mocos, as velas.
Talada, rapar a talada.-Pasar moito frío, correr o risco de encandiolarse, atrecer.

¿Monstros que aterrorizan ou inocentes aterrorizados?

As formas que debuxan moitas árbores, ¿son froito do que acostumamos chamar caprichos da naturaza ou son intentos de comunicarse, chamadas de auxilio que non sabemos ver nin entender? Este afreixo de Fontiñas que achego, chantado nunca cerrada milagrosamente respectada entre edificios de catro andares, ¿está á usma de rapaces para asustar ou está asustado por non poder esconderse de nós, por non poder fuxir, por non poder darnos as costas para non ver as canalladas que facemos tan a miúdo?
Desde rapaces aprendimos que os vexetais, como os minerais, non senten. Se así fose, serían como moitas persoas, que tampoco teñen capacidade de empatía e, polo tanto, son incapaces de poñerse no lugar do que sofre por culpa da fame, da violencia ou da soidade.
Sangrar, sangran, desde a ceruda á parreira, pasando polo castiñeiro, a nogueira ou o zreixal, pero non sei se os vexetais senten ou non. Agora ben, está claro que hai numerosos vexetais que son ben máis expresivos cá moitas persoas, esas persoas ás que, por certo, chamamos caras de pau. Mesmo as árbores mortas, despois dun incendio (¡¡canto castiñeiro así, en Brumoso!!), son abondo máis expresivas que moitas "persoas humanas", como adoitan decir algúns, supoño que convencidos de que hai persoas que son verdadeiros animais, ou que hai persoas vegetais e minerais.

domingo, 11 de mayo de 2008

O muíño que se foi co temporal

O muíño da Veiguiña -como o da Máquina, o de Abaixo, o da Veiga ou o do Carrizal -foise cun temporal. O do Medo a punto está de seguir o mesmo camiño. O cutado ten medo, en vez de dalo. E seu medo xa está xustificado, se non o remedian. Unha acción na que ben se poderían investir os cartos dos muíños do Monte Muga. En restaurar ese muíño e en reconstruír algún dos outros. Do muíño da Veiguiña, que tanto podería contar como vestidor de bañistas, quedan mostras como esta que achou Vicky nun álbum da nosa mocidade. De todos os muíños, ós da nosa quinta quédannos os recordos das veces que nos tocou axudar a cargar sacos de fariña, das falas do tarabelo, do ruído da auga na canle e, sobre todo, no rodecio. Dos muiños queda tamén, por sorte, o conto que tan ben contaba Horacio. Outra boa forma de investir os cartos da enerxía eólica sería nunha iniciativa que permitise preservar o traballo, as pezas e a memoria que deixou Horacio Rodríguez. Para mostra, este botón de ouro:

O conto dos muíños, contado por Horacio Rodríguez

Aquí non se coñecían os muíños rastreiros, de auga. Pero os veciños souberon que en Galicia os había, e que moian máis con menos traballo, así que xuntaron o concello e acordaron buscar uns técnicos para que montasen un muíño comunal neste río. Os técnicos galegos montaron o muíño, puxérono a funcionar, cobraron o acordado e marcharon de volta para a súa terra.
Cando acabaron de moer todo o grao do lugar, os veciños caeron na conta de que esqueceran preguntar como se paraba o muíño. De balde, comezou a andar máis de presa, coa roda botando unhas chispas do carallo. Pensaron que era cousa de bruxas ou do demo, que había que chamar ó cura para que botase uns esconxuros antes de que se estragase a maquinaria. O cura botou os seus responsos sen resultado. Cansado de rezar, decidiu intentar outro camiño:
-Xa que nos respectas a miña palabra, respectarás polo menos a miña coroa!
E agachou a cabeza nunha prolongada avenia. A roda do muíño xiraba a tal velocidade que lle varreu coa cabeza coma se fose unha guillotina.
A xente que estaba alí, escapou ás carreiras, asustada. Saltaron por riba da canle do muíño, para fuxir. Entón, unha vella que xa non estaba para moitas carreiras caeu no medio da canle, cortou a auga e parou o muíño.
A partir dese momento, cada vez que querían parar o muíño, atrancaban unha vella na canle.

Os rescatadores de palabras. Vocabulario de Brumoso (I)

Sobre todo pola distancia, se cadra non podemos facer moito por procurar que se conserven os tesouros naturais, arquitectónicos ou etnográficos da nosa terra. Pero hai algo que si podemos facer: procurar que non desaparezan as palabras que nos enseñaron os nosos vellos e que conforman un rico patrimonio cultural que tamén está en perigo, sobre todo agora que Horacio Rodríguez xa non poderá continuar o interesante traballo que deixou neste ámbito. O meu irmán, Pablo, foi o que me apuntou a posibilidade de facer algo desde está páxina. Agora que están de volta os superheroes dos tébeos, ¿que vos parece se nos sumamos á moda e facemos un equipo de rescatadores de palabros de Brumoso e arredores? A modo de anticipo, publico unha primeira entrega de definicións máis ou menos consensuadas entre nós e abertas ás opinións e matizacións de todo o que queira achegalas para a súa incorporación, xunto con novas palabras que iremos publicando pouco a pouco. A idea sería rescatar as palabras que non estean recollidas nos diccionarios de lingua galega ou que teñan para nos un significado non recollido ata agora. Non se trataría de traballar por enriquecer a lingua galega (que tamén) senón para procurar que as palabras da nosa terra non desaparezan como están a desaparecer noutros sitios, palabras e linguas. A quen teña un diccionario de galego, pediríalle que comprobase que as palabras propostas para a Bolsa dos Rescatadores non están recollidas alí. Se non hai dicionario a man, xa as consultaremos os que o temos. E nada máis por agora. Só o adianto:

Atafuñar.-Tapar todas as frisgas, aberturas ou buracos dun espazo, por exemplo as caldeiras de cobre, para que non se escape ou para que non entre nada.
Callaforreiro.-Amigo de escallaforrar. Corriacheiro.
Corriacho.-Cousa de pouco valor.
Corriacheiro.-Curioso en exceso; amigo de buscar e coleccionar corriachos.
Descongraciado.-Pouco amigable, serio, egoísta e pouco agradecido.
Escallaforrar.-Furgar, rebuscar na procura de algo indeterminado nun sitio. O que fai un rapaz que acha un baúl no faiado. Revolver cousas sen buscar algo determinado.
Enronia.- Desexo intenso de algo. Desexo imprevisto ou inexplicable, semellante a antollo de embarazada. Desexo de algo non planeado
Espalvurir.-Espabilar, levantar a alguén; sacudir unha manta ou unha prenda con po, en desuso.
Estoubado.- Pouco formal, bruto, que fai cousas sin sentido.
Gorromela.- Enronia, antoxo, desexo intenso de algo. Pode asociarse a berrar de cordeiro á tarde, á espera de que chegue a ovella do monte.
Trexeitado.- Que non é xeitoso; referido sobre todo a acceso, entrada, camiño, escaleira. Pouco accesible ou dificultoso para entrar. En persoa, pouco mañoso para facer algo.
Xeitoso.- De trato fácil, agarimoso. Mañoso.
Zreixal.- Árbore que da zreixas. Noutros sitios é cerdeira e da cereixas.

jueves, 8 de mayo de 2008

Outro premio para Javier Bardem

Despois de conseguir o Oscar por unha actuación que desde logo non era tan destacable como a de "Mar adentro", onde se convertiu nun Ramón Sampedro resucitado, Javier Bardem estase a facer merecedor doutro premio, esta vez de carácter humanitario. Polo seu labor na película "Invisibles" (2007), unha iniciativa de Médicos sin Fronteras onde participou como produtor de cineastas de prestixio como León de Aranoa, Isabel Coixet ou Win Wenders, entre outros, para retratar, dar voz, imaxe e trascendencia a conflictos olvidados ou enfermidades esquecidas. Era antes do Oscar. Este ano, en vez de gastar moito tempo en celebrar o premio do cine americano, dou un novo paso adiante como visibilizador doutro conflicto humanitario enquistado, o dos saharauís. Agora está a abandeirar a plataforma todosconelsahara.com, empeñada en tentar reparar unha inxustiza que xa dura demasiado tempo. "Hay 200.000 personas que fueron españolas abandonadas en el desierto desde hace 33 años", explica, e promove a recollida de firmas para tratar de conseguir que o Goberno busque unha solución que se antolla difícil, habida conta dos intereses económicos que se moven entre España e Marruecos e as difíciles relacións diplomáticas que hai entre ambos países, o que abandonou o Sáhara se procurar unha solución aquelada para os cidadáns que alí tiña e o que se apropiou daquel territorio dun día para o outro. Creo lembrar que Bardem, coa súa familia, foi dos que fixeron público o seu apoio ó actual Goberno en variadas circunstancias e repetidas ocasións. Por iso me parece que ten especial mérito esta nova iniciativa, reivindicativa e incómoda, diante dun Goberno amigo. O obxectivo da plataforma e sumar o máximo número de firmas de apoio ao manifiesto ata o próximo 15 de septembro. Coa idea de entregarllas ó Presidente de Gobierno para que España lidere a busca dunha solución pacífica e xusta a un conflicto que nos afecta e que debería avergonzarnos como cidadáns deste Estado chamado España. Bardem ten a miña firma e ten ademais o meu voto para que lle dean outro premio polo seu labor humanitario, polo seu empeño en dar visibilidade a conflictos olvidados, por dar a súa voz famosa a colectivos amordazados ou, neste caso, exiliados no deserto. Dubido que o Goberno, neste caso, tome a iniciativa de darlle un premio oficial. Non polo menos, por esta última iniciativa.

lunes, 5 de mayo de 2008

Vivo en Santiago, durmo en Brumoso

Vou copiar a un futbolista, porque non todos son estrombarrúas, porque tamén os hai que pensan e din cousas que fan pensar. Neste caso, eu voume valer dos pensares e dos decires de Samuel Eto`o, o que se move por propósitos como aquel de "correr como un negro para vivir como un blanco". Tamén acostuma dicir: "Vivo en Europa pero durmo en África". Porque presume de ser dono do seu tempo. Non precisa andar contaxiado das présas tan nosas. So ten que correr no campo. Correr coma un negro para vivir como un blanco sen présas, amo do seu tempo. Conta que en África "podes descubrir a alegría sen saber se vas poder cear esa noite. Aquí, ás veces, nin comendo". Un tipo curioso este Samuel. Todo un filósofo. Un rapaz de lingua lixeira para dicir o que pensa e para pedir desculpas cando estima que se pasa da raia.
Quintando as fins de semana, as pontes que paso en Brumoso, eu non son como Eto`o. Quitando o mes de agosto, eu non son o amo do meu tempo. Son outros os que me marcan o ritmo e a miúdo teño que correr como un blanco e traballar como un negro. Pero procuro durmir en Brumoso, a miña África, o sitio onde non hai présa, onde un pode gozar da fala das cachoeiras e do canto dos paxaros. Abonda para poder correr un día máis, un día menos para que chegue o mes de agosto, as vacacións.