No día das Letras Galegas, máis palabras ¿galegas? Vocabulario de Brumoso II

Para min, Brumoso é toda a alta Sanabria, son os catro concellos onde se fala galego, por moito que algúns se sintan mellor dicindo que o que falamos alí non é galego nin é nada. Sempre hai amigos de menosprezar o propio como forma de reforzar a autoestima... dos outros. A lingua que nos enseñan de rapaces debería ser o noso primeiro e principal teosuro, pero sempre hai quen só sabe afirmarse desprezando o primeiro que lle deron os seus pais. Non o comprendo, pero non podo deixar de constatalo. Desde aquí, seguiremos tratando de rescatar palabras que oímos, que usamos e que non deberían desaparecer sen máis. Certo que estou un chisco decepcionado pola falta de achegas. Naide manda palabras, naide completa definicións. Se isto segue así, o título final vai ter que ser Vocabulario dos Bichos. Vai outra entrega:

Borrallo.- É o que os galegos chaman po e tamén o que queda do lume, a cinza. Para nos hai moito borrallo nas mallas, nos camiños, tamén nas casas.
Bulleiro.- É o borrallo amasado con auga da choiva, sobre todo nos camiños. Os galegos (agás en terras do Caurel) prefiren chamarlle barro ou lama, aínda que tamén admiten bulleiro como lugar onde nace auga (o que nos chamamos lamacal e os galegos lamazal) ou un lugar cheo de lama.
Calimborno.- Cavoco de acceso especialmente difícil, trexeitado. Calimbornio, no galego do Gran Xerais, é a careta dos castradores de colmeas; tamén persona, animal ou cosa de dimensións desproporcionadas, mal formadas ou de mala traza. A Amiñeira está nun calimborno; cando ía para alá, o tío Darío dicía que ía para California, que tamén empeza por Cali.
Candiolo.-Está recollido como variante non recomendada, tamén para as mormelas, as velas de mocos caendo do nariz dun rapaz. Para nos son as estalactitas de carouxo, aínda que tamén se aplicaba ás mormelas; para o noso carouxo (que para os galegos é a friaxe e non os bocados de auga encarouxada), o galego prefire carambelo.
Esbullar.- Quitar a casca ás patacas, a unha mazá ou a unha pera sacando longas tiras. No Caurel din bullar, bullar as patacas. No diccionario galego, esbullar o termo está recollido como variante non recomendada para espoliar, roubar, arrebatar.
Escodiachar.- Non é cortar unha codia (que en galego é só casca, non significa rebanda) de pan; é retorcer o pan coa man para partilo porque non hai navalla. Non ten moito que ver con escodiar, recollido como variante no diccionario galego por quitar a codia ao pan.
Escoscar.- Sacar caróns de noz das súas duras cascas, ou sacar os chícharos ou os garbanzos das casulas; tamén sacar o gran do millo da mazaroca. (descubrir a mazaroca quitándolle a folla é esfolar, como no caso dun cordeiro para a festa). No diccionario galego escoscar é quitarlle á noz a casca verde; escarolar; quitarlle a casca ó trigo ou á avea.
Esfarramechar.- Rasgar, por en trizas un trapo. Esganifar é un fermoso sinónimo que está no diccionario de Horacio Rodríguez, pero tamén no diccionario galego.
Esfurracar.- Empregar unha vara ou un caxato para facer saír un bicho dun buraco, dunha rata coveira, por exemplo; esfurracar nun avrespeiro, tamén diciamos. Esfuracar existe no diccionario galego para facer buracos, furar. Esfurracar produce buracos máis grandes.
Espamborrar.- Romper, esbotelar. Parece refirirse preferiblemente a algo blando, pero tamén se espamborra unha pucheira de barro se cae ó chan.
Emboligar. Enfolizcarse de bulleiro ou de bosta. Emboutar, que si está no diccionario galego.
Enfolizcar.-Lixar; habitualmente falase dunha persoa enfolizcada, con lixo na cara. Tamén se di dunha persoa chispa, borracha.
Encandiolar.- Estar encandiolado é temblar pola friaxe, estar a punto de morrer co frío, atrecido.
Estrouzapé.- Remite a unha situación física, de ruido, caída de algo dun carro ou dunha burra, atravesado no camiño, con xente rindo ou botando as maus á cabeza. Non é un guirigay, é un estrouzapé. Para Horacio era tamén o barullo dos animais nas cortes.
Farramecho.- Trapo vello e de pouco valor, listo para esfarramechar, para atafuñar unha caldeira ou facer unha farrapa.
Folizco.- Mancha, pegada de lixo na cara.
Garamalleiro, garamallo.- Segundo Pablo é alguén que non asenta, como pasaba cos garamallos (o do alto dos carros eran ramallos, non?) no alto dun carro de leña, que se engancha con todo. Para min, a palabra sempre foi garamalleiro (nin nas familias hai sempre acordo).
Garmalleiro.- Un tipo que non coordina moi ben as extremidades porque é moi alto.
Langrollo.- Tragón, capaz de roubar froito aínda verde e non compartilo co que non foi capaz de subir á arbore.
Mormela.-En galego mormeira é un catarro nasal, unha catarrerira. Mormelas, para nós, son os mocos, as velas.
Talada, rapar a talada.-Pasar moito frío, correr o risco de encandiolarse, atrecer.